نویسنده : حسن یوسفی اشکوری
موضوع : پاسخ‌هایی برای اندیشیدن
ردیف : شماره ۴۹
پرسش :
با سلام و تحیت
با توجه به این که در زمان نزول قرآن چیزی به‌عنوان مصحف موجود نبوده منظور از «القرآن» در متنِ مقدس چیست؟
پاسخ:
در این مورد چند نکته را یادآوری می‌کنم:
اول) در قرآن بارها و به مناسبت‌های مختلف عنوان «صحف» آمده و از «صحف اولی» (طه، ۱۳۲) و «صحف ابراهیم و موسی (اعلی، ۱۹) یاد شده است.
طبق تحقیق نولدکه (تاریخ القرآن، ص ۲۵۷) صُحُف و مفرد آن صحیفه است. صَحَفَ به‌معنای کتب، به،معنای «چیزی که بر آن نوشته می‌شود» است. این واژه در شعر بت‌پرستان جاهلی و از جمله در دیوان هذیل و نیز اصطلاح مصحف در شعر جاهلی قدیم نیز آمده است. به گفته نولدکه قرآن عثمانی با نگارش و تدوین تازه بر سیاق حروف عربیِ جنوبی انجام شد و (احتمالاً) به‌همین‌دلیل آن را «مصحف» خواندند. آقای محمدعلی ایازی در کتاب «مصحف امام علی» به‌استناد منابع مختلف نشان می‌دهد که قرآن در زمان پیامبر نیز به مصحف شهرت داشت. و رامیار( تاریخ قرآن، ص ۱۱) می‌گوید در مقطع زمانی پس از درگذشت پیامبر پس از یک رأی‌زنی با اصحاب در مورد نام‌گذاری قرآن مصحف خوانده شد.
شرح بیشتر در مورد واژه‌شناسی صحیفه و صحف و مصحف بنگرید به: رامیار، تاریخ قرآن، ص ۹-۱۱٫
نیز: لسان العرب، ذیل «صحف».
دوم) تعبیر «متن مقدس» متأخر است و در ادبیات اسلامی سابقه ندارد و این عنوان ترکیبی مربوط به مسحیت است و اخیراً در ادبیات دینی ایران و آن هم در ادبیات نواندیشان مسلمان باب شده و آن را بر قرآن اطلاق کرده‌اند. در هرحال هیچ ارتباط معنایی و مفهومی بین این‌دو وجود ندارد.
سوم) در مورد معنای «القرآن» نمی‌توان دقیقاً داوری کرد و نظر جامعی ارائه داد. آنچه مسلّم است این است که آیات الهی در متن آن( که اول شفاهی و گفتاری بوده و بعد در زمان پیامبرمکتوب شده) «قرآن» خوانده شده است. با توجه به این‌که تا پایان عمر پیامبر هنوز آیات قرآن( به‌گونه ای که بعداً انجام شد) کامل نبوده و در یک متن به‌صورت کتاب و یا مصحف تدوین نشده بود، قطعاً در آن زمان این اصطلاح بخش‌هایی از قرآن( مثلاً از یک آیه تا یک سوره و چند سوره) را شامل می‌شده است. همین‌طور است عنوان «کتاب». در روایاتی که پیامبر از تعبیر قرآن و یا «کتاب الله» استفاده کرده نیز همین احتمال هست.
تاریخ انتشار : ۱۶ / شهریور / ۱۳۹۲
منبع : سایت حسن یوسفی اشکوری
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
