مصاحبه با جانان عثمان آران / مصاحبه‌کننده : ـــــ
موضوع : ـــــ
مترجم : نیلوفر میناوند
ایربا / گروه گزارش و تحلیل :
دکتر علی شریعتی مزینایی را بدون شک باید یکی از شخصیت‌های مهم و جریان‌ساز حوزه‌ی روشنفکری‌ی دینی و متفکران مسلمان بدانیم، که دامنه‌ي تاثیرگذاری‌اش تنها به مرزهای ایران محدود نمانده و به مدد روحیات انقلابی و ابزار زبان آتشین، شعاع اندیشه‌هایش خود را به دشت‌های فکر همراهان‌اش در اقصی نقاط جهان رسانیده است.
به گزارش پایگاه تحلیلی ـ خبری ایران بالکان (ایربا) قطعاً یکی از حوزه‌های نفوذ اندیشه‌های شریعتی را باید همسایه‌ی غربی ایران، ترکیه، بدانیم. امروز علی شریعتی برای اغلب یا شاید تمام متفکران مسلمان این کشور نامی شناخته شده است. اندیشه‌های شریعتی در این کشور هواداران سختی دارد و آثارش هم‌چنان پرفروش و در صدر آثار فکری ـ اسلامی. شریعتی قلم را توتم خود معرفی کرد و امروز مرزهای فکری ترسیم شده از سوی او توتم فکری برخی اندیشمندان و جامعه‌شناسان مسلمان ترکیه را تشکیل داده است.
افکار و نظرات شریعتی در ترکیه‌ی امروز به کتابخانه‌ها و گعده های فکری محدود نمانده و جای خود را در فضای مجازی‌ی کشور ترکیه نیز باز کرده است؛. بسیاری در ترکیه بر این باورند که اندیشه‌های شریعتی دقیقاً زبان حال امروز جوامع اسلامی است، و لذا سخنان و اندیشه‌های او را ارج می‌نهند و از او با احترام یاد می‌کنند.
شاید بسیاری از هموطنان ما ندانند که برخی کاربران شبکه‌ی اجتماعی‌ی فیس بوک در ترکیه نام خود را به واسطه‌ی علاقه وافر به اندیشه‌های دکتر علی شریعتی، این روشنفکر مسلمان ایرانی، در مجموعه‌ی فیس بوک کشور ترکیه "علی شریعتی" گذارده و به ترویج دیدگاه‌های او، بررسی نظریات‌اش و گفتگو درباره‌ی عقایدش می‌پردازند.
این کاربران امروز صدها و شاید هزاران مخاطب و دوست از سراسر جهان ترک دارند که یا پیرو شریعتی‌اند، یا منتقد او، و یا شنونده‌ی نظریات‌اش. به‌هرحال شریعتی در ترکیه‌ی امروز بیش از هر زمانی زنده است.
آنچه در پی می‌آید گفتگوی خواندنی سایت ترکی "دنیا بیزیم" با یکی از "شریعتی‌های فیس بوک ترکیه" درباره‌ی جایگاه دکتر علی شریعتی در این کشور است:
مقدمه :
اگر در فیس بوک با کسی به نام علی شریعتی مواجه شوید چه می‌کنید؟ ما چهار نفر را به این نام یافتیم و با یکی از آن‌ها گفتگو کردیم. از او پرسیدیم عکس‌العمل دیگران در استفاده‌ی شما از این نام چگونه بوده است؟
س : نام واقعی شما؟
ج : جانان عثمان آران.
س : مشغول چه کاری هستید؟
ج : گرافیک، دوبلاژ، فعال حقوق بشر.
س : چند سال دارید؟
ج : ۴۰ سال
س : چه مدتی است که در فیس بوک از نام شریعتی و جامعه‌شناسی استفاده می‌کنید؟
ج : تقریبا سه سال.
س : بازتاب این موضوع چگونه بوده است؟ آیا با برخوردهای جالب توجهی هم مواجه شده اید؟
ج : عموماً کسانی که نام مرا در لیست دوستان‌شان اضافه می‌کنند، به این مطلب غبطه می‌خورند. اگر سوال کنید چگونه متوجه این موضوع شده‌ام، پاسخ‌ام این خواهد بود که علاقه‌مندان به دکتر شریعتی که کتابی یا مطلبی از او خوانده باشند، تمام زوایای مطالب مرا با دقت مورد توجه قرار می‌دهند. من اگر در این باره چیزی ننویسم با انتقادهای تند مخاطبان روبرو می‌شوم.
برای نمونه پیام می‌فرستند که "نام علی شریعتی را برگزیده‌ای اما درباره‌اش چرا تا این حد کم می‌نویسی؟" به همین ترتیب عده‌ای مخالف این هستند که رویدادهای اجتماعی اخیر ایران را با دیدگاه‌های دکتر شریعتی مرتبط بدانم. عموماً بر این گمان‌اند که اگر دکتر شریعتی امروز زنده بود، یکی از متفکران جناح مخالف دولت می‌بود(که همسر او یعنی خانم پوران شریعت‌رضوی هم بر این عقیده است). من وقتی در این خصوص نظرات‌ام را می‌نویسم، معمولاً با انتقاد دوستان مواجه می‌شوم.
عده‌ای هم از دکتر شریعتی چیزی نمی‌دانند و با دیدن نام "علی شریعتی" که در زبان ما شریعت علی هم معنا می‌دهد برایم می‌نویسند "نادان! تعبیر شریعت علی، تعبیر نادرست و غلطی است. به جای آن باید بگویی محمد شریعتی یعنی شریعت و دین محمد. این‌ها کسانی هستند که نمی‌دانند شریعتی نام خانوادگی است. در مقابل چنین مطالبی می‌خندم. البته همه‌ی انتقادها باعث خشنودی من می‌شود. زیرا زمینه‌ی مناسبی برای بحث و گفتگو فراهم می‌کند.
مطلب جالب دیگری که در نظرها می‌بینم این است که عده‌ای تحت نام اهل سنت، شریعتی را منحرف اعلام می‌کنند، و بالعکس عده‌ای که خود را شیعه معرفی می‌کنند نیز می‌گویند او در اندیشه‌هایش انحراف داشته است. چنین کسانی معلوم است که زحمت نکشیده و حتی یک کتاب از شریعتی را نخوانده‌اند. از این دست افراد می‌پرسم: شما با خواندن کدام کتاب او به چنین نتیجه‌ای رسیده‌اید؟ و آن‌ها پاسخی ندارند که بدهند. این خیلی تاسف‌آور است. شریعتی خود می‌گوید گرفتار برخوردهای خشونت‌بار معرفت‌شناسانه است.
متاسفانه بسیاری از گروه‌ها و احزاب و دسته‌جات در جهان، از کانال معینی به طرفداران‌شان اطلاعات می‌دهند و به این ترتیب آن‌ها را از افکار و عقاید دیگر دور نگاه می‌دارند. آن‌ها با این کار ملکه‌ی عقل انسان‌ها را تعطیل می‌کنند. چنین کسانی قوه تحلیل و ارزیابی خود را از دست می‌دهند. تا آن جا که می‌دانم آمریکا و اسرائیل با زندانیان‌شان چنین رفتارهایی دارند. با القای اخبار و اطلاعات یک‌جانبه موجب تغییر عقاید آنان می‌شوند. این در اصل روشی در شکنجه است.
به نظر من همان قدر که شکنجه‌ی بدنی جرم است، برخوردهای خشونت‌بار معرفت‌شناسانه هم جرم است. هر کس باعث عاطل ماندن ملکه‌ی عقل انسان‌ها شود، صرف‌نظر از این‌که چه کسی است قطعاً ظالم است. من فکر می‌کنم فعالان عرصه‌ی حقوق بشر باید به این موضوعات هم بپردازند. به گمان من همان قدر که قتل نفس وحشتناک است، برخوردهایی از قبیل آن چه ذکر کردم نیز دهشت‌انگیز است.
س : در قالب نظرات، آیا با برخوردهای مثبت هم مواجه شده‌اید؟
ج : البته. برخوردهای مثبت غالباً از سوی کسانی صورت می‌گیرد که آثار شریعتی را خوانده‌اند و با عقاید او آشنایند. جایگاه دکتر شریعتی در قلب کسانی که او را می‌شناسند، قابل توصیف نیست. شریعتی برای آن‌ها یک دوست، یک رفیق، و همراه، یک معلم دردمند است.
زیباترین نتیجه‌ی بازتاب‌های مثبت این کار حصول امکان اخوت و برادری با کسانی است که متفاوت می‌اندیشند. این بسیار عالی است که بتوانی با کسانی رفاقت کنی که از طرفداری‌های بی‌جا گریزان‌اند، برای انسان ارزش قائل‌اند، و درعین‌حال که آرمان‌گرا هستند، واقعیت‌ها را نیز نادیده نمی‌گیرند، آدم هایی که اهل تعصب نیستند و نگاه‌شان به دین و پیامبر و مردم و تحولات سیاسی از خرافات و شایعه‌ها دور است. آن‌ها که از عقل و دانش بهره می‌برند، دنبال کارهای سهل و ساده نیستند، و باهوش و انقلابی‌اند. من فکر می‌کنم کسی که ادعای شاگردی‌ی شریعتی را دارد باید از این ویژگی‌ها بهره‌مند باشد.
نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم، حساسیت جوانان به آشنایی با شریعتی است که در نسبت با میان‌سالان واقعاً رتبه‌ی بالاتری دارد. گویا شریعتی روشنفکری است که نسل جوان کنونی در پی یافتن اوست. جوانان ما گفته‌های واعظان و روحانیان را (که من برای ۹۹ درصد آنان احترام قائلم) هیجان‌انگیز نمی‌دانند. موعظه‌هایی که شکل شغلی یافته‌اند، نمی‌تواند جوابگوی مشکلات نسل جوان باشد.
سوالی که زیاد پرسیده می‌شود این است که کدام کتاب شریعتی را مطالعه کنم که خیلی سنگین نباشد، و یا کتاب‌های شریعتی را از کجا می‌توانم تامین کنم.
س : به نظر شما علاقه‌ی جوانان (ترک) به شریعتی از کجا سرچشمه می‌گیرد؟
ج : من فکر می‌کنم دلیل علاقه‌ی جوانان به آموزه‌های شریعتی را می‌توان به ترتیب زیر برشمرد :
آن‌ها احساس می‌کنند مفاهیم دینی در زمانه‌ی ما دچار تحریف و دست‌کاری شده است.
آن‌ها دارای روحیات انقلابی هستند.
این‌که نمی‌توان به جریانات راست یا چپ دل خوش کرد.
خسته شدن از مشاهده‌ی این حقیقت که دین منبع تامین دنیای عده‌ای شده که در حقیقت دین‌فروش‌اند.
جوانان می‌خواهند از کسانی که مبلغ خرافات و روایت‌های ضعیف دینی هستند فاصله بگیرند. به همین ترتیب کسانی را که تفسیرهای مبتنی بر مصلحت ارائه می‌دهند را از خود می‌رانند.
جوان امروز می‌داند دین حقیقی دینی نیست که امروز با هزار و یک پیرایه به خورد مردم داده می‌شود. او می‌داند نباید از دین مایوس شد و همچنین نباید دین را با تعالیم مکاتب دیگر در آمیخت.
جوان معاصر وقتی می‌بیند کاپیتالیسم از سوی قشری از دینداران، مقدس شمرده می‌شود، به‌طور طبیعی به این نتیجه می‌رسد که دین خدا و رسول او نمی‌تواند چنین مواضعی داشته باشد.
البته دلایل دیگر هم هست، اما به نظر من عمده دلایل علاقه جوانان به دکتر شریعتی همین‌ها است.
س : آیا تاکنون با سوسیالیستی که آثار شریعتی را مطالعه کرده باشد برخورد کرده‌اید؟
ج : بله، بیش‌تر از متدینینی که آثارش را خوانده‌اند. سوسیالیست‌ها او را سوسیالیست می‌دانند. آقای نهاد گنچ که به واسطه‌ی برگزاری‌ی کنفرانس‌های خاورمیانه به سوریه سفر کرده بود می‌گوید: وقتی دیدم دیندارانی که خانم‌های‌شان باحجاب بودند و مانند من بر سر مزار علی شریعتی می‌گریستند، حیرت کردم. او این مطلب را در یکی از نوشته‌هایش که در نشریه‌ی "لمان" چاپ شده می‌گوید.
او در مقالات‌اش از شریعتی سخن می‌گوید. البته در راستای اندیشه‌های خودش. این قبیل افراد بخش‌هایی از اندیشه‌های شریعتی را که به کارشان می‌آید اقتباس می‌کنند و او را سوسیالیست می‌نامند. به همین دلیل ترجمه‌ی برخی از کتاب‌های دکتر را که در تایید نظرات خودشان است مطالعه می‌کنند. آن‌ها عارفانی مانند پیر سلطان ابدال و شیخ بدرالدین را هم سوسیالیست می‌دانند. من کتاب‌های دکتر شریعتی را مطالعه کرده‌ام و اطمینان دارم که هیچ عنوان دیگری جز "مسلمان بودن" را برنمی‌تابد.
س : به کسانی که در پی دست یافتن به اطلاعات متقن درباره‌ی شریعتی هستند، چه توصیه‌هایی می‌کنید؟
ج : هر اندیشه‌ای در نسبت با منابع اصیل‌اش معنا می‌یابد و بیان می‌گردد. کسی که قادر به مطالعه‌ی کتاب خدا و فهم آن نباشد اطمینان داشته باشید که از آثار شریعتی هم چیزی نمی‌فهمد. همان‌طور که مفاهیم دینی را با مراجعه به متون اصلی دین باید درک کنیم، شریعتی را نیز باید با مراجعه به آثارش بشناسیم. هیچ یک از جهان‌بینی‌ها را نمی‌توان با مطالعه‌ی منابع دست دوم و سوم شناخت.
س : کدامیک از کتاب‌های علی شریعتی را برای مطالعه توصیه می‌کنید؟
ج : ده‌ها کتاب را می‌توانم نام ببرم، اما در این ایام چون به موسم حج نزدیک می‌شویم باید از میعاد با ابراهیم و حج او یاد کنم. همچنین مطالعه‌ی سیمای محمد را به دوستان جوان‌ام توصیه می‌کنم.
تاریخ انتشار : ۷/ تیر / ۱۳۸۹
منبع : سایت ایران بالکان
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ویرایش : یک بار / شروین
