[shervin]

دوستان گرامی!
جهت تهیه آرشیوی برای دسته‌بندی موضوعی اندیشه‌های شریعتی، جملات شریعتی درباره خودش را با ذکر شماره مجموعه آثار و صفحه مربوطه، در این بخش وارد نمائید.

[shervin]

"... در باغِ "بی‌برگی" زادم

و در ثروتِ "فقر" غنی گشتم.

و از چشمه‌ی "ایمان" سیراب شدم.

و در هوای "دوست داشتن" دَم زدم.

و در آرزوی "آزادی" سَر بر داشتم.

و در بالای "غرور" قامت کشیدم.

و از "دانش"، طعامم دادند.

و از "شعر" شرابم نوشاندند.

و از "مهر" نوازش‌ام کردند.

و "حقیقت"، دین‌ام شد، و راهِ رفتن‌ام.

و "خیر"، حیات‌ام شد، و کارِ ماندن‌ام.

و "زیبایی"، عشق‌ام شد، و بهانه‌ی زیستن‌ام..."

مجموعه آثار ۰۰ / ـــــ / ص ۰۰
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[کاوس]

برادرِ کوچکِ پدرم، و برادرِ بزرگِ همسالان‌ام

نویسنده : دکتر شریعتی

وضع زندگی‌ام ، تربیت‌ام ، افکار و عقایدم، و به‌خصوص روحیه‌ام مرا از کودکی پیر کرد، و چنان‌که یکبار دیگر در مقاله‌ای نوشته‌ام، همیشه "برادر کوچک پدرم بودم و برادر بزرگ همسالانم". هیچ‌وقت زندگی شاد پرجوش و شعف کودکی را مزه نکردم.

در همه‌ی کلاس‌ها حال یک بزرگ‌سال را داشتم، و در این آخرین کلاس، جز دو تا، از همه کوچک‌تر بودم و از همه ریش‌سفیدتر. کم‌کم نگاه‌های بچه‌های همسال‌ام که مرا از خود جدا می‌ساختند و استثنایی می‌دانستند باور خودم هم شد، و این حال ادامه یافت و گوشه‌گیری و تنهایی و تخیل و غم‌زدگی در مغز استخوان‌ام نشست و دیگر برنخاست. و از عواقب این "جایگاه" این‌که هر وقت کسی سوالی جدی داشت پیش من می‌آمد.

خوشی و تفریح و ردش و بازی و سربندی و زندگی‌شان با خودشان و خودهاشان بود و هر وقت هوس درد دل کردن می‌کردند و هوای نالیدن از روزگار و خدا و دین و سیاست و مردم و بحث از حوادث و اوضاع و دنیا و آخرت سراغ مرا می‌گرفتند، و من کم‌کم باورم شده بود اصلاً برای اینم که از من سوال کنند و من جواب بدهم، و همه مرا مکلف می‌دانستند که همه‌ی مشکلات را حل کنم، جواب همه‌ی سوالات را بدانم، هر ایرادی که به زمین و زمان و علم و فلسفه و دین و ادب و مردم و سیاست داشتند جواب بگویم. "نمی‌دانم" و "به من مربوط نیست" و "فکر این‌را نکرده‌ام"… از من قابل قبول نبود. وکیل مدافع همه‌ی پیغمبران شده بودم و حتی کارهای ناجور خدا را هم من باید ماست‌مالی می‌کردم و نظم و عدالت را در جهان، ن که خودم سراپا در ظلم می‌سوزم، ثابت کنم!!

و این بود که در نهضت هم (نهضت مقاومت که من در آنجا مسئول بودم) باز هم هم‌رزم و هم‌گام و هم‌فکر من با همین چشم‌ها، با همان چشم‌ها، به من می‌نگریست. من در آغاز نهضت سیاسی نبودم، غرق کتاب و تصوف بودم و اندیشیدن عقلی و نسل بیدار هم‌زمان من پیش‌روتر از من بود و تندتر و بیدارتر و زودتر از من آتش، نه پرتو خودآگاهی در درون‌اش تابیده بود و در آن حال که آنان، همه کس، استبداد و استعمار و خفقان و اسارت و تاریخ و آینده و سرشت و سرنوشت خویش را و مملکت خویش را احساس کرده بود و برآشفته بود، من غرق هوای دیگری بودم و در آسمان‌ها سکونت داشتم، اما باز هم باید آنها می‌پرسیدند و من پاسخ می‌دادم .

باز هم من مسئول بودم، باز هم من باید چاره می‌اندیشیدم، همه سختی‌ها، خطرها و نقشه‌ها و کشمکش‌ها و حوادث شوم و رفتار با مردم و دولت و پلیس و حتی نوشتن بحث‌های فکری و تجزیه و تحلیل‌های اجتماعی و سیاسی و به اصطلاح حزبی "خوراک" برای اندیشه‌ها را من باید تأمین می‌کردم و هر پیشامد بدی تقصیر من بود و هر رنج و تلخی‌ای که بود به گردن من بود و من هم “طبق عادت” خیال می‌کردم اینجا هم باید آنها بپرسند و من جواب بدهم، آنها بی‌مسئولیت بمانند و من بار سنگین چاره‌جویی‌ها و تعهدها را به گردن ناتوان خودم گیرم.

آن هم در راهی که من نیز هم‌چون نسل تازه‌پای معصوم نو‌سفر بودم و نوسفرتر! و هی می‌پرسیدند "چه باید کرد؟" (Que faire?) و من که درمانده بودم هی می‌رفتم کتاب‌های "چه باید کرد؟" لنین و چرنفسکی و داستایوسکی و ژرس و… را می‌خواندم و می‌دیدم که نه، آن جواب‌ها هیچ‌کدام به این سوال مربوط نیست. آنها "همه" از من می‌پرسیدند چه باید کرد؟ و من باید به این سوال جواب می‌دادم و بعد می‌دیدم فرق من و آنها این است که "آنها هر وقت به من می‌رسند از من می‌پرسند چه باید کرد؟ و من هر وقت به آنها می‌رسم از خودم نمی‌پرسم چه باید کرد؟!!"

مجموعه آثار ۰۰ / ـــــ / ص ۰۰
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : شروین ۰ بار

[کاوس]

نام مقاله : فیلسوف‌ِ بدون‌ فلسفه‌!

نویسنده : دکتر شریعتی

سرشت‌ مرا با فلسفه‌، حکمت،‌ و عرفان‌ عجین‌ کرده‌اند. حکمت‌ در من‌ نه‌ یک‌ علم‌ اکتسابی‌، اندوخته‌هایی‌ در کنج‌ حافظه‌، بلکه‌ در ذات‌ من‌ است‌، صفت‌ من‌ است،‌ و چنان‌ که‌ وزن‌ دارم‌، غریزه‌ دارم‌، گرما دارم‌، یعنی‌ موجودی‌ هستم‌ دارنده‌‌ی این‌ صفات‌ و حالات‌، موجودی‌ هستم‌ دارنده‌ی‌ حکمت‌، و فلسفه‌، فلسفه‌ در آب‌ و گل‌ من‌ است‌، در جوهر روح‌ من‌ است‌ و به گفته‌‌ی یکی‌ از دوستان‌ام‌ که‌ به‌ شوخی‌ می‌گفت‌: حتی‌ در قیافه‌ام‌، بدنم‌، رفتارم‌، سخن‌ام‌، سکوت‌ام‌…

فلسفه‌ در من‌ تنها از طریق‌ خواندن‌ و تحصیل‌ و تعلیم‌ راه‌ نیافته‌ است‌، در ژن‌های‌ من‌ رسوخ‌ یافته‌ است‌، آن‌ را از اجدادم به‌ ارث‌ برده‌ام‌، امروزه‌ خیال‌ می‌کنند که‌ هر که‌ در لباس‌ علمای‌ قدیم‌ بوده‌ است‌، آخوند و ملا بوده‌ است‌، یعنی‌ فقیه‌! هرگز. امروز این‌ لباس‌ خاصِ‌ علمای‌ مذهبی‌ است‌، پیش‌ از این‌ خاص‌ علما بوده‌ است‌ و حکما. حتی‌ لباس‌ فارابی‌ که‌ موسیقی‌‌دان‌ و ریاضی‌‌دان‌ بوده‌ و بوعلی‌ که‌ فیلسوف‌ و جابربن‌ حیان‌ که‌ شیمیست‌ و خیام‌ که‌ دهری‌ و لامذهب‌ بوده‌ است‌، همین‌ بوده‌ است‌. اجداد من‌ هیچ‌کدام‌ فقیه‌ و آخود مذهبی‌ نبوده‌اند. هیچ‌کدام. همه‌ فیلسوف‌ بوده‌اند. بی‌استثناء، از پدرم‌ گرفته(۱) رفته تا حکیم بزرگ، همه کار اصلی‌شان حکمت بوده است و در کنارش ادبیات و سپس فقه و اصول و طب و دیگر علوم زمان.

‌من نیز از کوچکی، پیش از آنکه خواندن و نوشتن درست بدانم، فیلسوف بوده‌ام‌، فیلسوف‌ بدون‌ فلسفه‌! این‌ را بزرگ‌ترها همه‌ می‌گویند:

"... از همان‌ اول‌ با همه‌ بچه‌ها فرق‌ داشتی‌، هیچ‌ وقت‌ بازی‌ نمی‌کردی‌ و میل‌ به‌ بازی‌ هم‌ نداشتی‌، اصلاً همبازی‌ نداشتی‌. هم‌سالان‌ات‌ همیشه‌ تو را مثل‌ یک‌ آدم‌ بزرگ‌ نگاه‌ می‌کردند، حتی‌ توی‌ کوچه‌ که‌ بچه‌های‌ همسایه‌ لانکا و فیلم‌ و توشله‌ و گرگن‌ به‌هوا و جفتک‌ پشتک‌ و الی‌ لمبک‌ بازی‌ می‌کردند وقتی‌ تو رد می‌شدی‌ سرت‌ را پایین‌ می‌انداختی‌ و حتی‌ زیر چشمی‌ هم‌ نگاه‌ نمی‌کردی‌ و می‌گذشتی‌ و آنها هم‌ تا تو را می‌دیدند دست‌ از کار می‌کشیدند و رد که‌ می‌شدی‌ کارشان‌ را از سر می‌گرفتند؛ حتی‌ بعضی‌ از آنها از تو هم‌ بزرگ‌تر بودند..."

توی‌ خانه‌، توی‌ مهمانی‌های‌ خانوادگی‌، بچه‌ها دور هم‌ جمع‌ می‌شدند و شلوغ‌ می‌کردند. بزرگ‌ترها هم‌ دور هم‌ می‌نشستند و حرف‌ می‌زدند و می‌گفتند و می‌خندیدند. اما تو در این‌ میانه‌ غالباً ساکت‌ بودی‌، گوشه‌ای‌ می‌نشستی‌ و گاه‌ به‌ این‌ بزرگترها نگاه‌ می‌کردی‌ و با دقت‌ گوش‌ می‌دادی‌ و گاه‌ نگاه‌ می‌کردی‌ و اصلاً گوش‌ نمی‌دادی‌، حواست‌ جای‌ دیگری‌ بود، توی‌ خودت‌، معلوم‌ نبود کجا. گاهی‌ با خودت‌ حرف‌ می‌زدی‌، می‌خندیدی‌، اخم‌هایت‌ را به‌ هم‌ می‌کشیدی‌، غرق‌ خیال‌های‌ نامعلومت‌ می‌شدی‌ و ما غالباً متوجه‌ می‌شدیم‌ و دستت‌ می‌انداختیم‌ و تو خجالت‌ می‌کشیدی‌ و هیچ‌ نمی‌گفتی‌ و باز…

از همان‌ وقت‌ها این‌ صفات‌ مشخص‌ تو بود : میل‌ به‌ تنهایی‌، سکوت‌، با خود حرف‌ زدن‌ و فکر کردن‌ دائم‌، تنبلی‌ در کار، حواس‌‌پرتی‌ خارق‌ العاده‌، بی‌نظمی‌ و بی‌قیدی‌ در همه‌ چیز، نداشتن‌ مشق‌ و خط‌ و کتاب‌ و قلم‌ و بی‌اعتنایی‌ به‌ درس‌ و کلاس‌ و معلم‌ و عشق‌ به‌ خواندن‌ و کتاب‌ و صحافی‌ کتابها و چیدن‌ کتاب‌ها… و پدرت‌ اغلب‌ جوش‌ می‌زد که‌: "این‌ چه‌ جور بچه‌ای‌ است‌، این‌ همه‌ معلمات‌ گله‌ می‌کنند، پیش‌ام‌ شکایت‌ می‌کنند، آخر تو که‌ شب‌ و روز کتاب‌ می‌خوانی‌، کتاب‌هایی‌ که‌ حتی‌ درست‌ نمی‌فهمی‌، یک‌ ساعت‌ هم‌ کتاب‌ خودت‌ را بخوان‌، این‌ بچه‌ چقدر دله‌ است‌ در مطالعه‌، و چقدر خسیس‌ در درس‌ خواندن‌. اصلاً مثل‌ اینکه‌ دشمن‌ درس‌ و مشق‌ است‌. تا نصف‌ شب‌ و یک‌ و دو بعد از نصف‌ شب‌ با من‌ می‌نشیند و کتاب‌ می‌خواند و سه‌ تا چهارتا مشقی‌ را که‌ گفته‌اند بنویس‌ می‌گذارد درست‌ صبح‌، همان‌ وقت‌ که‌ دنبال‌ جوراب‌هایش‌ می‌گردد و لباس‌هایش‌ و مدرسه‌اش‌ هم‌ دیر شده‌، شروع‌ می‌کند به‌ نوشتن‌! دست‌پاچه‌ و شلوغ‌ و خودش‌ هم‌ ناراحت‌. بابا جان‌ تو که‌ یک‌ دو ساعت‌ صبح‌، از وقتی‌ پامیشی‌ تا وقتی‌ راه‌ میفتی‌ برای‌ مدرسه،‌ جز گشتن‌ دنبال‌ جوراب‌هات‌ که‌ به‌ کار دیگری‌ نمی‌رسی‌!…"

و همین‌ حال‌ و حالت‌ بود تا دبیرستان‌. "شاگردی‌ که‌ از همه‌ معلمام‌ باسوادتر بودم‌ و از همه‌ همشاگردی‌هایم‌ تنبل‌تر!" (یادش‌ به‌‌ خیر معلم‌ فارسی‌مان‌ آقای‌ صبور جنتی‌! بیست سال است ندیدمش. این حرف او است در کلاس ششم ابتدائی! معلم‌ خوبی‌ بود، لاغر و قدری‌ کشیده،‌ و سالک‌ی‌ به‌ اندازه‌ کف‌ دست‌ بر روی شقیقه‌اش یا گونه‌اش، یادم نیست.چهره‌آش استخوانی و دماغی بزرگ و لبه‌دار و برنده‌ شبیه‌ به ساطور داشت‌. حدود چهل‌ سال‌ سن‌اش‌ بود، اما فرق‌اش‌ را پسرانه‌ کج‌ می‌کرد، و به‌ قدری‌ روغن‌ وازلین‌ یا گلیسرین‌ می‌زد که‌ هنوز هر وقت‌ کلاس‌ او در خاطرم‌ مجسم‌ می‌شود که‌ نشسته‌ایم‌ و او دارد می‌بافد و در این‌ حال‌ قدم‌‌زنان‌ از لای‌ دو صف‌ نیمکت‌ها رد می‌شود و از کنار من‌ می‌گذرد، شانه‌ام‌ را کمی‌ کنار می‌کشم‌ که‌ روغن‌های‌ زلف‌اش‌ روی‌ شانه‌های‌ کت‌ام‌ نچکد…!).

و بعد آمدم‌ به‌ دبیرستان‌. ورود من‌ به‌ دبیرستان‌ درست‌ مصادف‌ بود با ورودم‌ به‌ فلسفه‌ و عرفان‌. یادم‌ هست‌ (و چقدر از اینکه‌ این‌ را فراموش‌ نکرده‌ام‌ خوشحالم‌) که‌ نخستین‌ جمله‌ای‌ را که‌ در یک‌ کتاب‌ بسیار جدی‌ فلسفی‌ خواندم‌ و هم‌چون‌ پتکی‌ بود که‌ بر مغزم‌ فرو کوفت‌ و به‌ اندیشه‌ای‌ درازم‌ فرو برد، بعد از ظهری‌ بود، سفره‌ را هنوز جمع‌ نکرده‌ بودند (و این‌، علامت‌ وقت‌ نهار ما) و پدرم‌ در حالی‌ که‌ با غذا بازی‌ می‌کرد چیزی‌ می‌خواند. از جمله‌ کتاب‌هایی‌ که‌ باز دور او را گرفته‌ بودند یکی‌ هم‌ "اندیشه‌های‌ مغز بزرگ‌" بود از مترلینگ‌ ترجمه‌ منصوری‌ (ذبیح‌ الله‌) و نخستین‌ جمله‌اش‌ این‌ بود: "وقتی‌ شمعی‌ را پف‌ می‌کنیم،‌ شعله‌اش‌ کجا می‌رود؟" (حال‌ این‌ جمله‌ معنی‌های‌ دیگری‌ هم‌ برایم‌ پیدا کرده‌ است‌). با این‌ جمله‌ دستگاه‌ مغز من‌ افتتاح‌ شد و هنوز از آن‌ لحظه‌ دارد کار می‌کند (جز در برخی‌ حالات‌ که‌ فلج‌ می‌شود و پس‌ از چندی‌ باز راه‌ می‌افتد). این‌ شروع‌ تازه‌ای‌ بود، کتاب‌هایی‌ که‌ پیش‌ از این‌ می‌خواندم‌، از سری‌ کتاب‌های کتاب‌‌خوانهای‌ عادی‌ بود: ویتامین‌ها، زن‌ مست‌، تاریخ‌ سینما (از "چه‌ می‌دانم‌؟")، بینوایان‌، سالنامه‌ نور دانش‌، سالنامه‌ دنیا، و… اما از اینجا به‌ بعد افتادم‌ توی‌ اندیشیدن‌ مطلق‌، فلسفه‌ محض‌، فقط‌ فکر کردن‌ و فکر کردن‌ و فکر کردن‌ و بس‌، افتادم‌ توی‌ مترلینگ‌ و آناتول‌ فرانس‌ و سیر حکمت‌ در اروپا. این‌ دو تمام‌ مغزم‌ را تصاحب‌ کرده‌ بودند و من‌ حواس‌ام‌ پرت‌تر شد و از زندگی‌ دور شدم‌ و با اطرافیان‌ام‌ بیگانه‌تر… خیلی‌ راه‌ رفتم‌… مغز کوچک‌ من‌ گنجایش‌ این‌ اندیشه‌هایی‌ را که‌ مغز بزرگ‌ مترلینگ‌ پیر را منفجر کرد و دیوانه‌ شد، نداشت‌… به‌ بحرانی‌ خطرناک‌ رسیدم‌! سکوت‌ام‌ بیشتر و غلیظ‌تر شد، همراه‌ با بدبینی‌ و تلخ‌‌اندیشی‌ عجیب‌… کم‌کم‌ افتادم‌ توی‌ عرفان‌… الان‌ نوشته‌های‌ سیکل‌ اول‌ام‌ عبارت است‌ از جمع‌‌آوری‌ سخنان‌ زیبای‌ عرفای‌ بزرگ‌: جنید و حلاج‌ و قاضی‌ ابویوسف‌ و ملک‌ دینار و فضیل‌ عیاض‌ و شبستری‌ و قشیری‌ و ابوسعید و بایزید و…

"... به‌ صحرا شدم‌، عشق‌ باریده‌ بود و زمین ‌تر شده‌، و چنان‌ که‌ پای‌ مرد به‌ گلزار فرو شود، پای‌ من‌ به‌ عشق‌ فرو می‌شد..."

"... من‌ به‌ نور نگریستم‌ و به‌ نگریستن‌ ادامه‌ دادم‌ تا نور شدم...‌"

"... سی‌ سال‌ بایزید خدا را می‌پرستید و اکنون‌ دیگر خدا خود را می‌پرستد..."

"قاضی‌ ابویوسف‌، هفتاد سال‌ بر دین‌ رفت‌ و زهد و تقوی‌ و روزه‌های‌ سنگین‌ تابستان‌ و نمازهای‌ طولانی‌ شب‌ها و ریاضت‌ و ذکر، هفتاد سال‌ همه‌ آداب‌ شروع‌ را با تکلیف‌ و تعصب‌ انجام‌ داد، روزی‌ او را برهنه‌ یافتند لنگی‌ بر کمر بسته و بر تلی‌ خاکستر نشسته‌ شراب‌ می‌نوشید و چهره‌اش‌ بگشته‌ بود و جنون‌ بر او سخت‌ غالب‌ آمده‌ بود. گفتند تو را چه‌ شد که‌ از قید شرع‌ و التزام‌ تکالیف‌ الهی‌ سر زدی‌ و عصیان‌ کردی‌؟ گفت‌: بنده‌ پیر را از ربقه‌ بندگی‌ خواجه‌اش‌ آزاد می‌کنند و من‌ هفتاد سال‌ بندگی‌ خدا کردم‌ و خدا کریم‌تر خواجه‌ای‌ است. در حضرت‌اش‌ به درد بنالیدم‌ که‌ این‌ بنده‌ هفتاد سال‌ خدمت‌ تو کرده‌ است‌ و اکنون‌ شکسته‌ و فرتوت‌ گشته‌ است‌ چه‌ می‌کنی‌؟ گفت‌: تو را آزاد کردم‌ و ربقه‌ شرع‌ و التزام‌ عبودیت‌ از تو برداشتم‌؛ رها گشتی‌! و اکنون‌ من‌ نه‌ بندگی‌ می‌کنم‌ که‌ عاشقی‌ می‌کنم‌ و بر عاشقی‌ تکلیفی‌ نیست‌ که‌ عشق‌ در شرع‌ نگنجد و ربقه‌ بر نگیرد!..."

"... من‌ هم‌چون‌ ماری‌ که‌ پوست‌ بیندازد، از بایزیدی بیرون‌ افتادم...‌(بایزید)…"

و سال‌ها این‌ چنین‌ گذشت‌ و در آن‌ ایام‌ که‌ همبازی‌هایم‌ روزهای‌ شاد و آزاد و آسوده‌ای‌ را در عالم‌ خوش‌ بچگی‌ می‌گذراندند من‌ دست‌ اندرکار این‌ معانی‌ بودم‌. مغزم‌ با فلسفه‌ رشد می‌کرد و دلم‌ با عرفان‌ داغ‌ می‌شد و گرچه‌ بزرگترهایم‌ بر من‌ بیمناک‌ شده‌ بودند و خود نیز کم‌‌کم‌ با "یأس‌" و "درد" آشنا می‌شدم‌ (اولی‌ ارمغان‌ فلسفه‌ و دومی‌ هدیه‌ عرفان‌) ولی‌ به‌ هر حال‌ پُر بودم‌ و سیر بودم‌ و سیرآب،‌ و لذت‌ام‌ تنها اینکه‌… آری‌ کارم‌ سخت‌ است‌ و دردم‌ سخت‌ و از هر چه‌ شیرینی‌ و شادی‌ و بازی‌ است‌ محروم‌، اما… این‌ بس‌ که‌ می‌فهمم‌! خوب‌ است‌… احمق‌ نیستم‌.

تا سال‌های‌ ۱۳۲۹ و ۱۳۳۰ در رسید و من‌ در سیکل‌ دوم‌ که‌ ناگهان‌ طوفانی‌ برخاست‌ و دنیا آرامش‌اش‌ برهم‌ خورد و کشمکش‌ از همه‌ سو در گرفت‌ و من‌ نیز از جایگاه‌ ساکت‌ تنهایم‌ کنده‌ شدم‌ و… داستان‌ آغاز شد. همه‌ بزن‌ بزن‌ و بگیر بگیر و شلوغ‌ پلوغ‌… و اکنون‌ وارد دنیایی‌ شدم‌ از عقیده‌ و ایمان‌ و قلم‌ و حماسه‌ و هراس‌ و آزادی‌ و عشق‌ به‌ آرمان‌هایی‌ برای‌ دیگران‌.

مفصل‌ است‌؛ خاطره‌هایی‌ پر از خون‌ و ننگ‌ و نام،‌ و ترس‌ و دلاوری،‌ و صداقت‌ و دروغ‌، و خیانت‌ و فداکاری‌، و… و شهادت‌ها و… چه‌ بگویم‌؟

چه‌ آتشی‌؟ چه‌ آتشی‌؟ اگر آب‌ اقیانوس‌های‌ عالم‌ را بر آن‌ می‌ریختند زبانه‌هایش‌ آرام‌ نمی‌گرفت‌، خیلی‌ پیش‌ رفتم‌… خیلی‌… مرگ‌ و قدرت‌ شانه‌ به‌ شانه‌ام‌ می‌آمدند.

به‌ هر حال‌ گذشت‌، آری‌، مثل‌ اینکه‌ دیگر گذشت‌ و من‌ از این‌ سفر افسانه‌ای‌ حماسی‌، که‌ منزل‌ها و صحراها بریدم‌، برگشتم‌ و با دست‌ خالی‌. و بسیاری‌ از آنها که‌ در آن‌ وادی‌ها در پی‌ من‌ می‌آمدند، برگشتند و فروختند و چه‌ گران‌، چه‌ ارازن‌! وزارت‌، مدیریت‌ کل‌، وکالت‌، نمایندگی‌… ریاست‌ فلان‌… هو… و من‌ آنچه‌ را اندوخته‌ بودم‌ و داشتم،‌ نفروختم‌. که‌ از هرچه‌ می‌دادند گران‌تر بود، معامله‌ مان‌ نشد و بالاخره‌ من‌ ماندم‌ و هیچ‌! و آمدم‌ آهسته‌ و آهسته‌ و خزیدم‌ به‌ این‌ گوشه‌ی‌ مدرسه‌ و… معلمی‌… و هرگز افسوس‌ نخوردم‌ و سخت‌ غرق‌ لذت‌ و فخر که‌ ماندم‌ و دنیا مرا نفریفت‌ و به‌ آزادی‌ام‌، به‌ ایمان‌ام‌ و به‌ راه‌ام‌، خیانت‌ نکردم‌… ایستادم‌، اما برنگشتم‌… اما بازنگشتم‌، به‌ بی‌راهه‌ هم‌ نرفتم‌ که‌ من‌ نه‌ مرد بازگشتم‌! استوار ماندن‌ و به‌ هر بادی‌ بباد نرفتن،‌ دین‌ من‌ است‌، دینی‌ که‌ پیروان‌اش‌ بسیار کم‌اند. مردم‌ همه‌ زادگان‌ روزند و پاسداران‌ شب‌.

جنید با مریدان‌ از میدان‌ بغداد می‌گذشت‌، سارق‌ مشهوری‌ را که‌ کوهستان‌های‌ حومه‌ شهر را در زیر شمشیر خویش‌ گرفته‌ بود، بر سر دار بالا برده‌ بودند، عبرت‌ خلق‌ را. جنید پیش‌ آمد و بر پای‌ او بوسه‌ زد. مریدان‌ خروش‌ کردند. گفت‌: بر پای‌ آن‌ مرد باید بوسه‌ داد که‌ در راه‌ خویش‌ تا بدین‌ جا بالا آمده‌ است‌!

بله‌!
صوفیان‌ واستدند از گرو می‌ همه‌ رخت‌ / خرقه‌ی‌ ماست‌ که‌ در خانه‌ خمار بماند!


و خدا را سپاس‌ می‌گویم‌… این‌ جمله‌ در ماندن‌ من‌ اثری‌ بزرگ‌ داشته‌ است‌. نمی‌دانم‌ از کیست‌ که‌:

"... شرف‌ مرد هم‌چون‌ به‌ کارت‌ یک‌ دختر است‌، اگر یک‌ بار لکه‌‌دار شد، دیگر هرگز جبران‌پذیر نیست‌."


قصدم‌ شرح‌ حال‌ نیست‌، این‌ را می‌خواستم‌ بگویم‌ که‌ گرچه‌ در سیاست‌ همه‌ زندگی‌ام‌ را تا حال‌ غرق‌ کردم‌ و تاخت‌ و تازهای‌ بسیار کردم‌، اما با جنس‌ روح‌ و ساختمان‌ قلب‌ من‌ ناسازگار بود. این‌ حقیقت‌ را ده‌ سال‌ پیش‌ آن‌ علی‌ اللهی‌ شهید دریا می‌گفت‌ و همواره‌ می‌گفت‌ و با چه‌ تعصب‌ و اصرار و جدیتی،‌ و من‌ بر او می‌خندیدم‌ با چه‌ اطمینانی‌ و یقینی‌، که‌ تو نمی‌فهمی‌، که‌ تو نمی‌شناسی‌، تو علی‌ را در تاریکی‌ دیده‌ای‌، "تاریکی‌ عشق‌"، و در "نور عقل‌" و روشنایی‌ اندیشه‌ و آزادی‌ و علم‌ اگر او را بنگری،‌ نخواهی‌ شناخت‌! (چقدر زبان‌ فرق‌ می‌کند)!

اما باور نمی‌کرد، می‌گفت:‌ اگر تو را رئیس‌ جمهور ببینم‌، باز هم‌ تو را مرد سیاست‌ نخواهم‌ یافت،‌ مگر در هند! حال‌ می‌فهمم‌ که‌ چقدر راست‌ می‌گفت‌! من‌ مرد حکمت‌‌ام‌ نه‌ سیاست‌!

اما آن‌ وقت‌ها این‌ حرف‌ را نمی‌توانستم‌ بفهمم‌. اصلاً گوش‌ نمی‌دانم‌. آن‌ وقت‌ها مردی‌ بودم‌ سی‌ و چهار پنج‌ ساله،‌ و دلم‌ با این‌ زمزمه‌ها آشنا نبود، قلبی‌ داشتم‌ از پولاد، روحی‌ پیر و اندیشه‌ای‌ در آسمان‌… نه‌ مثل‌ حال، بیست‌ و چهار پنج‌ ساله‌ی‌ سراپا غرقه‌ در شعر و سرود و جستجو و انتظار و دل‌ واپسی‌ و تپیدن‌ و اضطراب‌ و غم‌ و آرزو و گشت‌ و کوچه‌ و… خیالات‌ رنگین‌!

به‌ هر حال‌، در پاسخ‌ آن‌ بابا که‌: بیعت‌ کن‌ و وارد که‌ شدی‌، جز دوتا، هر میزی‌ را که‌ خواستی‌ "از هم‌ راه‌" یک‌‌راست‌ برو و پشت‌اش‌ بنشین‌ و من‌ "از هم‌ راه‌" رفتم‌ و در سلول‌ آن‌ قلعه‌ی‌ نظامی‌ سرخ‌ خوابیدم‌ و پس‌ از مدت‌ها آمدم‌ بیرون‌ و با دست‌ خالی‌… و باز افتادم‌ توی‌ این‌ قلعه‌ی‌ کشوری‌ سبز، و حال‌، وقتی‌ خودم‌ را با آن‌ هم‌سفران‌ دیگرم‌ که‌ خود را به‌ باغ‌ و آبادی‌ رساندند، می‌سنجم،‌ از شادی‌ و شکر و شوق‌ در پوست‌ نمی‌گنجم‌ که‌ چه‌ خوب‌ شد که‌ در آن‌ "سواد اعظم‌" پاگیر نشدم‌ و به‌ دنیا و شر و شورش‌ آلوده‌ نگشتم،‌ و معلمی‌ را و خلوت‌ آرام‌ و ساده‌ این‌ گوشه‌ را برگزیدم،‌ و حال‌ را نگهداشتم‌ و از قیل‌ و قال‌ و معرکه‌ دامن‌ برچیدم‌. و اگر آنها زر اندوختند، من‌ گنج‌ یافتم‌. اگر آنها کاخ‌ برپا کردند، من‌ معبد ساختم.‌ و اگر آنها باغی‌ خریدند، من‌ کشور سبز معجزات‌اش‌ را دارم‌. و اگر آنها بر چند "رأس‌" ریاست‌ یافتند، من‌ بر اقلیم‌ بیکرانه‌ی‌ اهورایی‌ دلی‌ سلطنت‌ دارم. و اگر آنها غرورشان‌ را در پای‌ میزی‌ ریختند، من‌ آن‌ را بر سر گل‌دسته‌ی‌ معبد عشق‌ بشکستم.‌ و اگر آنها به‌ غلامی‌ "قیصر" در آمدند، من‌ صحابی‌ "حکیم‌" شدم‌ و یار غار "نبی‌" گشتم. و آنها راه‌ خویش‌ کج‌ کردند و دامن‌ پر کردند، و من‌ ماندم‌ و با دست‌ و دامنی‌ خالی‌ به‌ خلوتی‌ خَزیدم‌…

اما اگر آنها نام‌ خویش‌ را به‌ نان‌ فروختند، من‌ بر آب‌ دادم‌ و پیش‌تر از خضر و پیشتازتر از اسکندر رسیدم.‌ و اگر آنها لذت‌ بردند، من‌ غم‌ آوردم.‌ و اگر آنها پول‌پرست‌ شدند، من‌ بت‌‌پرست‌ شدم‌. و اگر آنها هم‌چون‌ عنصری‌ ز زرآلات‌ خوان‌ گستردند و از نقره‌ دیگدان‌ زدند، من‌ هم‌چون‌ مولوی‌ در "آفتاب‌" شکفتم‌ و در خورشید سوختم‌ و سفره‌ از دل‌ گستردم‌ و مائده‌ از درد نهادم‌ و شراب‌ از خون‌ سرگشیدم‌. اگر آنها مرد ابلاغ‌ شدند، من‌ مرد داغ‌ شدم‌. و اگر آنها دل‌ به‌ "زندگانی"‌ بستند، من‌ دل‌ به‌ "زندگی"‌ بستم‌. اگر آنها وزارت‌ یافتند، من‌ سلطنت‌ یافتم‌. اگر آنها را به‌ دورغ‌ می‌ستایند، مرا به‌ راستی‌ می‌پرستند. اگر آنها را در نهان‌ به‌ دل‌ دشمن‌ دارند، مرا در نهان‌ به‌ دل‌ دوست‌ دارند. و اگر آنها گزارش ‌‌کار می‌نویسند، من‌ گزارش‌ حال‌ می‌نویسم‌. اگر آنها به‌ آزادی‌ خیانت‌ کردند، من‌ به‌ آزادی‌ وفادار ماندم‌. اگر آنها در شب‌نشینی‌های‌ آلوده‌ با زنان‌ آلوده‌ می‌رقصند، من‌ در خلوت‌ پاک‌ام‌ گُل‌ پاک‌ صوفی‌ می‌بویم‌. اگر آنها شکم‌ فربه‌ کرده‌اند آن‌ چنان‌ که‌ در خشتک‌ خویش‌ نمی‌گنجند، من‌ عشق‌ پروده‌ام‌ آن‌چنان‌ که‌ در خویشتن‌ام‌ نمی‌گنجد. اگر آنها کارمند دارند، من‌ دردمند دارم‌. اگر آنها ماده‌ شتر پیر گر بیمارشان‌ را به‌ زور در پای‌ قصر قربانی‌ کردند، من‌ اسماعیل‌امم‌ را به‌ شوق‌ در راه‌ کعبه‌ ذبح‌ کردم‌. اگر آنها کسی‌ را دارند که‌ بنوشند و بخندند، من‌ کسی‌ را دارم‌ که‌ بسوزیم‌ و بگرییم. اگر آنها در انبوه‌ هم‌ بیگاه‌ی‌ هم‌اند، ما در تنهایی‌ی‌ خویش‌ آشنای‌ هم‌ایم‌. اگر آنها طلا دارند، من‌ عشق‌ دارم‌. اگر آنها خانه‌ دارند من‌ محراب‌ دارم‌. اگر آنها صعود می‌کنند، من‌ به‌ معراج‌ می‌روم‌. اگر آنها در زمین‌ می‌خرامند، من‌ در آسمان‌ می‌پرم‌. اگر آنها پایان‌ یافته‌اند، من‌ آغاز شده‌ام‌. اگر آنها پیر‌ شده‌اند، من‌ جوان شده‌ام. اگر آنها وکیل‌ شده‌اند، من‌ معبود شده‌ام‌. اگر آنها رئیس‌اند، من‌ رهبرم‌، اگر آنها غلام‌ خانه‌‌زاد و چاکر جان‌نثار راجه‌ شده‌اند، من‌ امام‌ پاک‌‌نژاد و راهب‌ پاک‌زاد مهراوه شده‌ام‌. اگر آنها گردن‌ به‌ زنجیر عدل‌ انوشیروان‌ کشیدند و آخور آباد کردند، من‌ تَرک‌ کاخ‌ و سر و سامان‌ گفتم‌ و بودا شدم‌ و زنجیر بگسستم‌ و رها شدم‌ و آزادی‌ یافتم‌ و هنرمند شدم‌ و آفریننده‌ شدم‌ و نبوت‌ یافتم‌ و رسالت‌ یافتم‌ و جاوید شدم‌ و در جریده‌‌ی عالم‌ دوام‌ خویش‌ را ثبت‌ کردم‌. اگر آنها را گروهی‌ چاپلوسی‌ می‌کنند که‌ حرفه‌شان‌ این‌ است‌ و هر که‌ را در جایشان‌ بنشانند اینان‌ را بر گردد خویش‌ دست‌ بر سینه‌ و چربی‌ بر زبان‌ و نفرت‌ در دل‌ خواهد یافت‌، مرا دلی‌ می‌ستاید که‌ جهان‌ و هر چه‌ دارد برایش‌ خاکروبه‌‌دانی‌ زشت‌ و عفن‌ است‌ و مگسانی‌ بر آن‌ انبوه‌، دلی‌ که‌ جز زیبایی‌ و جز ایمان‌ و جز دوست‌ داشتنی‌ نه‌ از جنس‌ این‌ دنیا در آن‌ راه‌ ندارد، دلی‌ که‌ از غرور، خدا را نیز به‌ اصرار من‌ می‌ستاید! که‌ می‌گوید زیان‌ کردم‌؟ من‌ کجا و آنها کجا؟

در آن‌ حال‌ که‌ از بازارهای‌ گرم‌ و داغ‌ می‌گذشتیم‌ و یاران‌ یکایک‌ در هر بازاری‌ شتر زرد موی‌ خویش‌ را به‌ بهائی‌ می‌فروختند و شاد و خندان‌ می‌رفتند و من‌ گریبان‌ خویش‌ و افسار شتر شیرمست‌ زرین‌موی‌ خویش‌ را از دست‌ و دام‌ بازارگانان‌ در می‌بردم‌ و می‌گذشتم‌، در دل‌ من‌ ندایی‌ می‌گفت‌ که‌ مفروش‌! خوب‌ که‌ نفروختی‌، مفروش‌ که‌ در پایان‌ این‌ راه‌، در دوردست،‌ تو را منتظرند، شهزاده‌ی‌ آزاده‌ای‌ اسیر قلعه‌ دیوان‌، به‌ حیله‌‌ی جادو در بند، گرفتار و چشم‌ به‌ راه‌ که‌: فریاد‌رسی‌ می‌آید، و به‌ صدای‌ هر پایی‌ سر از گریبان‌ تنهایی‌ غمگین‌اش‌ بر می‌دارد که‌: کسی‌ می‌آید، و او خریدار تو است‌، نیازمند تو است‌، مفروش‌! نگهدار! او گران‌ خواهد خرید، ارازن‌ مفروش‌ که‌ اگر تو را پادشاهی‌ دهند. ارزان‌ داده‌اند و او گران‌ خواهد داد، مفروش‌! برگیر و برو، برو، برو، تا به‌ کویری‌ رسیدی‌ خلوت‌ و سوخته‌ و پر هول‌ و بی‌آب‌ و آبادی‌، مترس‌، مهراس‌، برو، برو، عطش‌ سوازن‌ و گرگان‌ آدمی‌‌خوار بسیار، و افسون‌ و جادو همه‌ جا در کمین،‌ و ماران‌ و غولان‌ بر سر راه‌، اما… مترس‌! برو!… برو تا آنگاه‌که‌ می‌رسی‌ به‌ سوادی‌، سیاهی‌‌ای‌ از دور، برو، برو، برجی‌ است‌ چون‌ آرزو کشیده‌، هم‌چون‌ مناره‌ی‌ دیدبانی‌ در سینه‌ی گسترده‌ کویر افراشته‌، هم‌چون‌ سروی‌ از قلب‌ صحرای‌ سوازن‌ روییده‌، برجی‌ است‌ که‌ خداوند خدا، در آن‌ هفتمین‌ روز خلقت،‌ که‌ تو را نیز آفرید و روان‌ات‌ را نیز آفرید و آن‌ همه‌ عجایب‌ در آن‌ نهاد و آن‌ را به‌ خواستن‌ها و آرزو کردن‌ها و داشتن‌ها و معنی‌ها و رازهای‌ رنگارنگ ‌گونه‌گون‌ بیاراست،‌ آن‌ را نیز به‌ خاطر تو در این‌ کویر بی‌کس‌ بی‌فریاد بنیاد کرد، آن‌ را همه‌ از تو ساخت‌، هر خشت‌ او، هر آب‌ و گل‌ او، هر کتیبه‌‌ی او، هر غرفه‌ او و پنجره‌ی‌ او و زیور او، زینت‌ او و رنگ‌ او و شکل‌ او و اندازه‌ او… همه‌ را از تو بگرفت‌ و آن‌ را عینیت‌ داد و از آن‌ها برجی‌ برافراشت‌ همه‌ مصالح‌اش‌ از تو و اینک‌ او را می‌بینی‌ که:‌ راستی‌ تو را بالای‌ او کردند، و آرزوی‌ تو را اندام‌ او، و شرف‌ تو را قامت‌ او، و فخر تو را سر او، و خیال‌ تو را طرح‌ او، و دل‌ تو را دهانه‌ی‌ او، و هوش‌تر را دماغه‌ی‌ او، و غرور تو را گردنه‌ی‌ او، و قدرت‌ اعجازگر افسانه‌‌پرداز هنرمند اتوپیاساز عجایب‌آفرین‌ تو را چشمه‌‌سارهای‌ او، و مذهب‌ تو را رنگ‌ دریچه‌های‌ مرموز و آقای‌ او، و بال‌های‌ خوش‌پرواز شوق‌ تو را پایه‌های‌ او، و طلب‌ تو را پایه‌های‌ او، و ...تو را دسته‌های‌ او، و رقت‌ دل‌ و رقت‌ اندیشه‌ی‌ تو را میانه‌ی‌ او، و تواضع‌ نرم‌ و زیبا و اشرافی‌ تو را، آبشار او، و… تا کی‌ بگویم‌؟ تا کی‌؟

حیف‌ که‌ نمی‌شود، مجال‌ نیست‌، علم‌ حضوری‌.

بُرجی‌ هم‌چون‌ قامت‌ اندام‌ الهه‌ای‌ که‌ خداوند که‌ ذات‌اش‌ از هوس‌ منزه‌ است‌ از دیدار او چهره‌اش‌ از شرم‌ سرخ‌ می‌شود، آن‌چنان‌ که‌ فرشتگان‌ و دیوان‌ و ایزدان‌ و امشاسیندان‌ و راجگان‌ و خواجگان‌ در می‌یابند. برخی‌ هم‌چون‌ خیال‌ شاعر استادی‌ که‌ هر روز دیوانی‌ می‌توانست‌ پرداخت‌ و هر لحظه‌ غزلی‌ و ترانه‌ای‌ می‌توانست‌ بر بدیهه‌ سرود و نپرداخت‌ و نسرود و همه‌‌‌‌ی‌ عمر و همه‌ی‌ هنرمندی‌ خویش‌ در کار یک‌ تنها قصیده‌ کرد، قصیده‌ای‌ غرا در بحر "تقارب‌"، مطلع‌اش‌ تغزل‌ و تشبیب‌ آمیخته‌ با وصف‌ بهار و سپس‌ چاک‌ گریبان‌ صبحدم‌ خوش‌ طلوع‌ سپیده‌ دم‌ امید رنگ‌ شورانگیز، و از آن‌ روییده‌ "ساقه‌ ناز صبح‌" و بر آن‌ کله‌ بسته‌… نمی‌دانم‌ چه‌؟ نمی‌دانم‌ چگونه‌ می‌توان‌ گفت‌؟ و سپس‌ تخلص‌ گریز از مطلع‌ به‌ مضمون‌، چه‌ تخلصی‌! چه‌ گریزی‌! و سپس‌ مضمون‌ روح‌ قصیده‌، قلب‌ شعر، سرشار از شگفتی‌ و سحر و تب‌ و تاب‌ و معنی‌ و پاکی‌ و زیبایی‌ و خوبی‌ و عمق‌ و ظرافت‌ و لطف‌ و دقایق‌ خیال‌ و لطایف‌ هنر و ظرایف‌ عاطفه‌… ویرانه‌ای‌ در هم‌ ریخته‌ از کاخ‌ پادشاهی‌، تخت‌ جمشیدی‌ غارت‌‌شده‌ در هجوم‌ لشکر روم‌ و سوخته‌ از آتش‌ عشق‌ اسکندر و در درون‌، گنج‌ها و گنج‌ها و گنج‌ها! و سپس‌ حسن‌طلب‌ و آن‌گاه‌ تخلص‌ شاعر، سراینده‌ قصیده‌ و آن‌گاه‌ حسن‌ مقطع‌! پایان‌ خوش‌ و خوب‌ و خوشبخت‌ روزگار شاعر که‌ در دل‌ ممدوح‌ خانه‌ کرده‌ است‌ و صله‌اش‌ را زرین‌‌خامه‌ داده‌ است‌.

قصیده‌ای‌ سلیس‌ و سرشار از جزالت‌ لفظ‌ و لطافت‌ معنی‌ و دقت‌ توصیف‌ و مهارت‌ تشبیه‌ و قدرت‌ استعاره‌ و قوت‌ کنایات‌ و تضمین‌ آیات‌… قصیده‌ای،‌ کلمات‌اش‌ همه‌ کلمة‌ اللّه.‌ و زبان‌اش،‌ زبان‌ بلاغت‌ علی.‌ و معانی‌اش‌، معانی‌ رسالة‌‌العشق‌ و بث‌‌الشکوی‌ عین‌‌القضاة.‌ و وزن‌اش‌، سونات‌ "اشکها و لبخندها"ی‌ شاندل.‌ و رمزهایش،‌ "اساطیر خلقت‌" چین‌، "سفر تکوین‌" تورات.‌ و استعارات‌اش،‌ میتولوژی‌ پرومته‌ در زنجیر. و تشبیهات‌اش،‌ سیره‌ محمد و سرزنش‌ دشمنان‌ حسود پست‌ اندیش‌اش.‌ و مطلع‌اش،‌ آفرینش‌ انسان‌ و خلقت‌ آدم‌ و… مقطع‌اش‌ کنز رو دولاکرواپاری‌ ۱۹۶۹. و عنوان‌اش،‌ مشعل‌ ایمان‌! آه‌! خدایا! چقدر خوشحالم‌! هستند در این‌ دنیا "بسیار بسیار کسانی‌" که‌ مرا به‌ این‌ دقت‌ و درست‌ و ظرافت‌ و زیبایی‌ می‌فهمند! خیلی‌ هوشیارانه‌! هوشی‌ به‌ تیزی‌ سر سوزن‌، به‌ نرمی ‌مخملف‌ ابر، به‌ ظرافت‌ نقطه‌های‌ موهوم‌ و زیبای‌ مردمک‌ چشم‌، به‌ نازکی‌ شاخک‌ اسرارآمیز و گیرنده‌ و فرستنده‌ی‌ یک‌ پروانه‌ی‌ زرین‌بال‌ جوان‌! به‌ روانی‌ و شیرینی‌ و خوش‌‌آهنگی‌ این‌ دو خط‌ شعر خوب‌ ولوالجی‌ که‌ همیشه‌ بر لب‌های‌ من‌ نشیمن‌ دارند:

سیم‌ دندانک‌ و، بَس‌ دانک‌ و، خندانک‌ و، شوخ / ‌ که‌ جهان‌ آنک،‌ بر ما، لب‌ او، زندان‌ کرد
لب‌ او بینی،‌ گویی‌ که‌ یکی‌ زیر عقیق‌ / یا میان‌ دو گل‌ اندر شکری‌ پنهان‌ کرد

آفرین‌ ولوالجی‌ که‌ از میان‌ همه‌ شاعران‌ غزل‌سرای‌ تاریخ‌ ادبیات‌ ما، تنها اوست‌ که‌ گویی‌ از میان‌ زیبایی‌های‌ محبوب‌، "بس‌‌دانی‌" او را نیز دریافته‌ است‌، که‌ تا کجا محب‌ صادق‌ صاحب‌دل‌ را بیتاب‌ لذت‌ می‌کند، فربه‌ می‌کند، سرحال‌اش‌ می‌آورد، نشئه‌اش‌ می‌کند. و کیست‌ در همه‌ی‌ عالم‌ که‌ بداند عزیزترین‌ و ارجمندترین‌ و دقیق‌ترین‌ و حساس‌ترین‌ جایگاه‌ یک‌ گل‌ یا یک‌ قلم‌، یا یک‌… شمع‌ در این‌ دنیا، در این‌ زندگی‌ کجا است‌!

این‌ همه‌ شاعران‌ این‌ مُلک‌، خوش‌فهم‌ترین‌ و صاحب‌‌دل‌ترین‌ و حساس‌ترین‌ و زیبا‌شناس‌‌ترین‌ مردم‌ این‌ ملت‌ از شمع‌ و گل‌ و پروانه‌ و بلبل‌ سخن‌ گفته‌اند، همه‌ شمع‌ را در میانه‌ جمع‌ نهاده‌اند! بی‌شعورهای‌ احمق‌ها! شمع‌ برای‌ آنها چیست‌؟ یک‌ مجلس‌ آرای اهل‌ بزم‌، روشنی‌‌بخش‌ جمع‌ و جمعیت‌! سخن‌ران‌، استاد، سیاست‌مدار، مردم‌دار، مشهور، محبوب‌ همگان‌… مفید، مصلح‌… خلاصه‌: "خیلی‌ قابل‌ استفاده‌"! به‌ قول‌ آن‌ خواهری‌ که‌ به‌ برادر گرفتار مبتلای‌ دردمند پریشان‌اش‌ می‌گفت:‌ تو باید بت‌ شوی‌، شمع‌ انجمن‌ هستی‌، تو را باید بستایند، همگان‌ بپرستند، تو حق‌ نداری انسان‌ باشی‌، تو بتی‌ و چون‌ دید که‌ برادرش‌ به‌ راستی‌ بیمار شده‌ است‌ و جنون‌ در پرده‌های‌ مغزش‌ و قلب‌اش‌ خوش‌ خانه‌ کرده‌ است‌ و دیگر شفا‌یافتنی‌ نیست‌، چه‌ کرد و چه‌ها کرد؟ و… تا از شدت‌ غم‌ بیمار شد و از یأس‌ و رنج‌ از دست‌ رفتن‌ برادرش‌، شکستن‌ بت‌اش،‌ اندیشه‌اش‌ پریشان‌ گشت‌ (داستان‌ Verts Les cah ). برای‌ آن‌ اهل‌ معناها و اهل‌ دل‌های‌ انگشت‌‌شمار شمع‌ چیست‌؟ چراغ‌ خلوت‌ تاریک‌ شبهای‌ تنهایی‌. برای‌ شاندل‌ چیست‌؟ تنهای‌ گذاران‌ و اشک‌ریز خلوت‌ معبد، همدم‌ روح‌ منتظر و دردمند معبد، قدسی‌ی‌ زمزمه‌گر محراب‌ عبادت‌…

اما بسدانک‌ شمع‌ می‌داند که‌ جایگاه‌ شایسته‌ و والای‌ شمع‌ کجا است‌؟

ساموئل‌ اسمایلز در کتاب‌ "اخلاق‌" زنی‌ را حکایت‌ می‌کند که‌ همسرش‌ را که‌ در کشاکش‌ سیاسی‌ مقامات‌ درخشان‌ و موقعیت‌های‌ برجسته‌ و حساسی‌ یافته‌ بوده‌ است، در کودتایی‌ او را می‌گیرند و دشمنان‌ ملت‌اش‌ به‌ جرم‌ آزادی‌خواهی و‌ وطن‌‌پرستی‌ تیرباران‌اش‌ می‌کنند و سپس‌ بر چوبه‌‌دار جنازه‌اش‌ را بالا می‌برند. وی‌ پیشاپیش‌ مردمی‌ که‌ به‌ نظاره‌ آمده‌ بودند و هر یک‌ سخنی‌ در ستایش‌ او می‌گفتند گفت‌: "همسرم‌! می‌دانم‌، می‌بینم‌، این‌ بلندترین‌ مقامی‌ است‌ که‌ در زندگی‌ات‌ به‌دست‌ آورده‌ای‌"!

وقتی‌ این‌ حکایت‌ را خواندم‌ به‌ این‌ فکر افتادم‌ که‌ اگر مرد نیز می‌توانست‌ سخن‌ زیبای‌ همسر "بس‌‌دانک"ش‌ را بشنود، چه‌ لذتی‌ می‌برد! در پاسخ‌ او می‌گفت‌؟ بی‌شک‌ می‌گفت‌: "همسرم‌، این‌ عالی‌ترین‌ و زیباترین‌ و عمیق‌ترین‌ ستایشی‌ است‌ که‌ در زندگی‌ شنیده‌ام‌، این‌ شدیدترین‌ و هیجان‌‌انگیزترین‌ لذتی‌ است‌ که‌ از تعبیری‌ برده‌ام‌. همسرم‌: تو نشان‌ دادی‌ که‌ مرا خوب‌، قشنگ‌، و دقیق‌ می‌شناسی‌، می‌فهمی‌. هیچ‌‌کس‌ این‌ "کلمه‌" را به‌ این‌ خوبی‌ معنی‌ نکرده‌ است‌… آری‌، مقامی‌ را که‌ تو برایم‌ رسم‌ کردی‌، از همه‌ی‌ مقاماتی‌ که‌ در ازای‌ فروش‌ میراث‌ اجدادم‌ و اندوخته‌های‌ خودم‌ می‌توانستم‌ به‌ دست‌ آورم‌، بالاتر و عزیزتر است‌"!

راست‌ می‌گفت‌ آن‌ ندا که‌ مفروش‌، برو، در پایان‌ این‌ شاهزاده‌ی‌ اسیری‌ آن‌ را گران‌ خواهد خرید، و در ازای‌ آن،‌ گرامی‌ترین‌ جایگاهی‌ را که‌ در این‌ جهان‌ هست،‌ به‌ تو خواهد بخشید.

آری‌، برجی‌ بلند و افراشته‌ در کویری‌ پست‌، یکنواخت‌، بی‌پناه‌ و پناهگاه‌! بر بالای‌ آن‌ آشیانه‌های‌ کبوتران‌ اعجاز، کبوتران‌ قاصد، قاصد پیغام‌های‌ اهورایی‌، بخشندگان‌ الهام‌های‌ ملکوتی‌، فرستندگان‌ آیات‌ وحی‌ خداوندی‌، کشور سبز آرزوها، امیدها، کانون‌ اسرار خوب‌، رازهای‌ پاک‌، چشمه‌‌ساران‌ معانی‌ کبود، که‌ در هر بال‌ گشودن‌شان‌ باران‌ مهربان‌ سوگند و سرود، پیک‌ و پیمان‌، نوازش‌ و پیغام‌ بر سر و رویت‌ باریدن‌ می‌گیرد، آن‌چنان‌که‌ خیس‌ات‌ می‌کند، جامه‌‌ات‌ بر اندام‌ات‌ می‌چسبد، نفس‌ات‌ در سر راه‌ سینه‌ می‌ماند، پلک‌هایت‌ فرو بسته‌ می‌شود و تو هم‌چون‌ کودکی‌ که‌ ناگهان‌ صاعقه‌ای‌ در آسمان‌ آبی‌ برق‌ زند و تندری‌ بر سرش‌ کوبد و کودک‌ تنها را ریزش‌ تند مهاجم‌ باران‌ سیل‌خیز بهاری‌ در زیر گیرد، بیچاره‌ می‌شوی‌، پریشان‌ می‌شوی‌ و احساس‌ می‌کنی‌ که‌ کوزه‌ خشک‌ و گرم‌ و غبار‌آلوده‌ای‌ هستی‌ در زیر باران‌ و داری‌ خنک‌ می‌شوی‌، داری‌ شسته‌ می‌شوی‌، داری‌ پُر می‌شوی‌… و چه‌ لذت روشن‌ و پاک‌ و خوبی‌ است‌ لذت‌ احساس‌ پُر شدن‌، سیراب‌ شدن‌، سرشار شدن‌!

برجی‌ هم‌چون‌ قامتِ‌ والای‌ نیازی‌! نه‌ نیاز تاجری‌، نام‌جویی‌، زرپرستی‌، جاه‌ طلبی‌… نیاز پست‌ خاکی‌‌ای ‌سر به‌ زمین‌ فرو برده‌ و خوار و بی‌رمق‌ و ذلیل‌، نه‌، قامتِ‌ نیازِ دلی‌ که‌ هرگز‌ چشم‌ به‌‌دست‌ هستی‌ نگشوده‌ است‌، هرگز چشم‌ به‌ کیسه‌ فقیر زندگی‌ نداشته‌ است‌، قامتِ‌ نیازی‌ که‌ جز به‌ آسمان‌ها، به‌ آن‌ سوی‌ سقف‌ آسمان‌ این‌ جهان،‌ سر بر نداشته‌ است‌، قامتِ‌ نیازی‌ که‌ هم‌چون‌ سرو، تنها به‌ آسمان‌ بلند سر کشیده‌ است،‌ و به‌ هیچ‌ سوی‌ دیگر ننگریسته‌ است‌، قامت‌ِ نیازی‌ که‌ از هر چه‌ در بهشت‌اش‌ خداوند انداخته‌ است،‌ بی‌نیاز است،‌ و تنها دل‌ به‌ او، خود او، "خدا"، بسته،‌ و جز عشق‌ او از او هیچ‌ نخواسته‌ است‌ که‌ علی‌ گفته‌ است‌ که‌: "گروهی‌ بهشت‌ می‌جویند، اینان‌ سود‌جویان‌اند و طماع‌، گروهی‌ از دوزخ‌ بیم‌ دارند و اینان‌ عاجزند و ترسو، و گروهی‌ بی‌طمع‌ بهشت‌ و بی‌بیم‌ دوزخ‌اش‌ می‌خواهند عشق‌ بورزند، و اینان‌ آزادگان‌اند و آزاد". عشق‌ چرا؟ عشق‌ تنها کار بی‌چرای‌ عالم‌ است‌، چه‌، آفرینش‌ بدان‌ پایان‌ می‌گیرد، نقش‌ مقصود در کارگاه‌ هستی‌ اوست‌. او یک‌ فعل‌ بی‌برای‌ است‌. غایت‌ همه‌ غایات‌ عالم‌ "برای‌" نمی‌تواند داشت‌. چون‌ در پایان‌ دوازدهمین‌ سال‌ بعثت‌، مانی‌، ارژنگ‌ را به‌ پایان‌ برد و به‌ خدا داد، خدا در آن‌ نگریسته‌ و سه‌ شب‌ و سه‌ روز از آن‌ چشم‌ بر نداشت‌ و چون‌ به‌ فصل‌ "اشک‌ و درد و انتظار" رسید، ناگهان‌ سر برداشت‌، نفسی‌ را که‌ از آغاز خلقت‌ در سینه‌ نگهداشته‌ بود برکشید و در حالی‌ که‌ اشک‌ شوق‌ در چشم‌اش‌ حلقه‌ می‌بست‌ گفت‌:

"... شمعی‌ پنهان‌ بودم،‌ دوست‌ داشتم‌ مرا بشناسند، مانی‌ را آفریدم‌ و اکنون‌ به‌ کام‌ دل‌ خویش‌ رسیدم...‌"

و سپس‌ به‌ اندیشه‌ فرو رفت‌ و شبی‌ را تا سحر بیدار ماند، در اندیشه‌ انسان‌. و سحرگاه‌ از شوق‌ فریاد زد که‌:

تبارک‌‌الله‌ احسن‌‌الخالقین‌ (آفرین‌ بر خودم‌، بهترین‌ آفرینندگان‌!).

یعنی‌: به‌! ببین‌ چه‌ ساخته‌ام‌! از آب‌ و گل‌! روح‌ خودم‌ را در او دمیدم‌ و این‌ چنین‌ شد! و این‌ است‌ که‌ مرا این‌ چنین‌ می‌شناسد! که‌ خود را می‌شناسد که‌ گفته‌اند: خود را بشناس‌ تا خدا را بشناسی‌، چه‌، "خود" روح‌ خدا است‌ در اندام‌ تو، ای‌ مانی‌ من‌! ای‌ مبعوث‌ هنرمند بسیاردان‌ من‌، ای‌ آشنای‌ نازنین‌ گرانب‌های‌ نفیس‌ من‌، ای‌ روخ‌ من‌، خود من‌. و من‌ نخستین‌ بار که‌ در رسیدم‌، آن‌ من‌ پولادین‌ خویش‌ را که‌ غروری‌ رویین‌ بر تن‌ داشت‌، غروری‌ که‌ با هر ضربه‌ای‌ که‌ روزگار بر آن‌ فرود آورده‌ بود و هر گرزی‌ که‌ حوادث‌ بر سرش‌ کوفته‌ بود سخت‌تر گشته‌ بود، بر قامت‌اش‌ فرو شکستم‌، که‌ در راه‌ طلب‌ این‌ اول‌ قدم‌ است‌، چه،‌ غرور حجاب‌ راه‌ است‌ که‌ گفته‌اند: "نامرد غرورش‌ را می‌فروشد و جوان‌مرد آن‌ را می‌شکند، نه‌ به‌ زر و زور، بل‌ بر سر دوست،‌ که‌ غرورهای‌ بزرگ‌ همواره‌ بر عصیان‌ و صلابت‌ سیراب‌ می‌شوند و یکبار از تسلیم‌ و شکست‌ سیراب‌ می‌شوند و سیراب‌تر و آن‌ بار آن‌ هنگام‌ است‌ که‌ این‌ معامله‌ نه‌ در کار دنیا است،‌ که‌ در کار آخرت‌ است.‌ و آدمیان‌ بر دوگونه‌اند: خلق‌ کوچه‌ و بازار، که‌ سر به‌ بند کرنش‌ زور می‌آورند، و گزیدگان‌، که‌ سر به‌ لبه‌ تیغ‌ می‌سپارند و به‌ ربقه‌ تسلیم‌ نمی‌آورند، دل‌ به‌ کمند نیایش‌ دوست‌ می‌دهند. و بسیار اندک‌اند آنها که‌ در ظلمت‌ شب‌های‌ هولناک‌ شکنجه‌‌گاه‌ها و در آغوش‌ مرگی‌ خونین،‌ یک‌ "لفظِ" آلوده‌ به‌ ستایشی‌ نگفته‌اند، و یک‌ "سطر" آغشته‌ به‌ خواهشی‌ ننوشته‌اند، و آن‌گاه‌ در غوغای‌ پرهراس‌ کفر و زور و خدعه‌ و کینه‌ی‌ قیصر، سر بر دیوار مهراوه‌‌ ممنوع‌ نهاده‌اند و در برابر "تصویر" مریم‌ ـ زیباترینِ‌ دختران‌ اورشلیم‌، مادر عیسی‌ روح‌الله‌، مسیح‌ کلمة‌‌الله‌، مریم‌ همسر محبوب‌ تئوس‌ که‌ اشباه‌‌الرجال‌ قرون‌‌وسطی‌ همسر یوسف‌ نجارش‌ می‌خواندند ـ غریبانه‌ اشک‌ ریخته‌اند، دردمندانه‌ گریسته‌اند، و سرودها و دعاهای‌ گدازان‌ از آتش‌ نیاز و از بیتابی‌ طلب‌ را از عمق‌ نهادشان‌ به‌ سختی‌ بر کشیده‌اند، و سرشار از شوق‌ و سرمست‌ از لذت،‌ بر سر و روی‌ تصویر "او" ریخته‌اند".

چه‌ زشت‌ است‌ از قربانی‌های‌ خویش‌ در راه‌ ایمان‌ خویش‌ سخن‌ گفتن‌! چه‌ زشت‌! من‌ اگر ناچار شدم‌ که‌ نامی‌ از قربانی‌های‌ خویش‌ برم‌، نه‌ از سر پستی‌ است‌، این‌ راه‌ همه‌ می‌دانند که‌ من‌ نه‌ مردی‌ سوداگرم‌ و نه‌ مردی‌ تنگ‌‌چشم‌، از آن‌ رو بود که‌ آن‌ را بپذیرند، نگویید نگهدار، مکش‌، حیف‌ است‌، مریز. اگر از آن‌ نام‌ بردم‌، نام‌ نبردم‌ تا بنمایم‌، نام‌ نبردم‌ تا آن‌ را ارج‌ نهند، قیمت‌اش‌ را بدانند، پاداش‌ دهند. هرگز. نام‌ بردم‌ تا بی‌ارجی‌ آن‌ را بنمایم‌، تا بدانند که‌ به‌ هیچ‌ نمی‌ارزند، تا بشناسند که‌ اگر جهان‌ را در بهایش‌ بپردازند، ارزان‌ خریده‌اند، و اگر به‌ لبخندک‌ رضایتی‌ بخرندش‌، گران‌ فروخته‌ام‌!

داستان‌ من‌ داستان‌ عطار است‌. ما صوفیان‌ همه‌ خویشاوندان‌ یکدیگریم، و پروردگان‌ یک‌ مکتب‌ایم‌، مغولی‌ او را از آن‌ پس‌ که‌ ریختند و زدند و کشتند و سوختند و غارت‌ کردند و بردند و رفتند، اسیر کرد، و ریسمانی‌ بر گردن‌اش‌ بست‌ و به‌ بندگی‌ خویشتن‌ آورد و بر بازار عرضه‌اش‌ کرد تا بفروشدش‌. مردی‌ آمد خریدار، گفت‌ این‌ بنده‌ به‌ چند؟ مغول‌ گفت‌ به‌ چند خری‌؟ گفت‌ به‌ هزار درهم‌. عطار گفت:‌ مفروش‌ که‌ بیش‌ از این‌ ارزم‌. نفروخت‌. دیگری آمد و گفت‌: به‌ یک‌ دینار! عطار گفت‌: بفروش‌ که‌ کمتر از این‌ ارزم‌! مغول‌ در غضب‌ آمد و سرش‌ را به‌ تیغ‌ برکند. عطار سر بریده‌‌ی خویش‌ را ار خاک‌ برگرفت‌. می‌دوید و در نای‌ خون‌ آلودش‌ نعره‌ی‌ مستانه‌ی‌ شوق‌ می‌زد و شتابان‌ می‌رفت‌ تا به‌ آنجا که‌ هم‌ اکنون‌ گور او است‌ بایستاد و سر از دست‌ بنهاد و آرام‌ گرفت‌.

آری‌، در این‌ بازار، سوداگری‌ را شیوه‌ای‌ دیگر است‌، و کسی‌ فهم‌ کند که‌ سودازده‌ باشد و گرفتار موج‌ سودا، که‌ همسایه‌ی‌ دیوار به‌ دیوار جنون‌ است‌! و چه‌ می‌گویم‌؟ جنون همسایه آرام و عاقل این دیوانه‌ی ناآرام خطرناک است که در کوه خاره می‌افتد و مثل موم‌ نرم‌اش‌ می‌کند، و در برج‌ پولاد می‌گیرد و شمع‌ بیزارش‌ می‌سازد. و وای‌ که‌ چه‌ شورانگیز و عظیم‌ است‌ عشق‌ و ایمان‌! و دریغ‌ که‌ فهم‌های‌ خو کرده‌ به‌ اندک‌ها و آلوده‌ به‌ پلیدی‌ها، آن‌ را به‌ زن‌ و هوس‌ و پستی‌ شهوت‌ و پلیدی‌ زر و دنائت‌ زور و… و بالاخره‌ به‌ دنیا و به‌ زندگی‌اش‌ آغشته‌اند! و دریغ‌! و دریغ‌ که‌ کسی‌ در همه‌‌ی عالم‌ نمی‌داند که چه می‌گویم؟ که این عشق که در من افتاده است نه از آنهاست که آدمیان می‌شناسند. که‌ آدمیان‌ عشق‌ خدا را می‌شناسند و عشق‌ زن‌ را و عشق‌ زر را و عشق‌ جاه‌ را و از این‌گونه‌… و آنچه با من است، نه، آنچه من‌ با اویم‌، با این‌ رنگ‌ها بیگانه‌ است‌، عشقی‌ است‌ به‌ معشوقی‌ که‌ از آدمیان‌ است‌… اما… افسوس‌ که‌… نیست‌!

معشوق‌ من‌ چنان‌ لطیف‌ است‌ که‌ خود را به‌ "بودن‌" نیالوده‌ است،‌ که‌ اگر جامه‌ی‌ وجود بر تن‌ می‌کرد، نه‌ معشوق‌ من‌ بود.

معشوق‌ من‌، رزاس من‌، موعود بکت‌، "گودو"‌ی بکت‌ است‌، منتظری‌ که‌ هیچ‌ گاه‌ نمی‌رسد! انتظاری‌ که‌ همواره‌ پس‌ از مرگ‌ پایان‌ می‌گیرد، چنان‌ که‌ این‌ عشق‌ نیز… هم‌!

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهائی ۱ / ص ۵
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : شروین یک بار

[کاوس]

"... به‌ هر حال‌، در پاسخ‌ آن‌ بابا که‌: بیعت‌ کن‌ و وارد که‌ شدی‌، جز دوتا، هر میزی‌ را که‌ خواستی‌ "از هم‌ راه‌" یک‌‌راست‌ برو و پشت‌اش‌ بنشین‌، من‌ "از هم‌ راه‌" رفتم‌ و در سلول‌ آن‌ قلعه‌ی‌ نظامی‌ سرخ‌ خوابیدم‌ و پس‌ از مدت‌ها آمدم‌ بیرون‌ و با دست‌ خالی‌… و باز افتادم‌ توی‌ این‌ قلعه‌ی‌ کشوری‌ سبز، و حال‌، وقتی‌ خودم‌ را با آن‌ هم‌سفران‌ دیگرم‌ که‌ خود را به‌ باغ‌ و آبادی‌ رساندند، می‌سنجم،‌ از شادی‌ و شکر و شوق‌ در پوست‌ نمی‌گنجم‌ که‌ چه‌ خوب‌ شد که‌ در آن‌ "سواد اعظم‌" پاگیر نشدم‌ و به‌ دنیا و شر و شورش‌ آلوده‌ نگشتم،‌ و معلمی‌ را و خلوت‌ آرام‌ و ساده‌ این‌ گوشه‌ را برگزیدم،‌ و حال‌ را نگهداشتم‌ و از قیل‌ و قال‌ و معرکه‌ دامن‌ برچیدم‌. و اگر آنها زر اندوختند، من‌ گنج‌ یافتم‌. اگر آنها کاخ‌ برپا کردند، من‌ معبد ساختم.‌ و اگر آنها باغی‌ خریدند، من‌ کشور سبز معجزات‌اش‌ را دارم‌. و اگر آنها بر چند "رأس‌" ریاست‌ یافتند، من‌ بر اقلیم‌ بیکرانه‌ی‌ اهورایی‌ دلی‌ سلطنت‌ دارم. و اگر آنها غرورشان‌ را در پای‌ میزی‌ ریختند، من‌ آن‌ را بر سر گل‌دسته‌ی‌ معبد عشق‌ بشکستم.‌ و اگر آنها به‌ غلامی‌ "قیصر" در آمدند، من‌ صحابی‌ "حکیم‌" شدم‌ و یار غار "نبی‌" گشتم. و آنها راه‌ خویش‌ کج‌ کردند و دامن‌ پر کردند، و من‌ ماندم‌ و با دست‌ و دامنی‌ خالی‌ به‌ خلوتی‌ خَزیدم‌…

اما:

اگر آنها نام‌ خویش‌ را به‌ نان‌ فروختند، من‌ بر آب‌ دادم‌ و پیش‌تر از خضر و پیشتازتر از اسکندر رسیدم.‌
و اگر آنها لذت‌ بردند، من‌ غم‌ آوردم.‌
و اگر آنها پول‌پرست‌ شدند، من‌ بت‌‌پرست‌ شدم‌.
و اگر آنها هم‌چون‌ عنصری‌ ز زرآلات‌ خوان‌ گستردند و از نقره‌ دیگدان‌ زدند، من‌ هم‌چون‌ مولوی‌ در "آفتاب‌" شکفتم‌ و در خورشید سوختم‌ و سفره‌ از دل‌ گستردم‌ و مائده‌ از درد نهادم‌ و شراب‌ از خون‌ سرگشیدم‌.
اگر آنها مرد ابلاغ‌ شدند، من‌ مرد داغ‌ شدم‌.
و اگر آنها دل‌ به‌ "زندگانی"‌ بستند، من‌ دل‌ به‌ "زندگی"‌ بستم‌.
اگر آنها وزارت‌ یافتند، من‌ سلطنت‌ یافتم‌.
اگر آنها را به‌ دورغ‌ می‌ستایند، مرا به‌ راستی‌ می‌پرستند.
اگر آنها را در نهان‌ به‌ دل‌ دشمن‌ دارند، مرا در نهان‌ به‌ دل‌ دوست‌ دارند.
و اگر آنها گزارش ‌‌کار می‌نویسند، من‌ گزارش‌ حال‌ می‌نویسم‌.
اگر آنها به‌ آزادی‌ خیانت‌ کردند، من‌ به‌ آزادی‌ وفادار ماندم‌.
اگر آنها در شب‌نشینی‌های‌ آلوده‌ با زنان‌ آلوده‌ می‌رقصند، من‌ در خلوت‌ پاک‌ام‌ گُل‌ پاک‌ صوفی‌ می‌بویم‌.
اگر آنها شکم‌ فربه‌ کرده‌اند، آن‌ چنان‌ که‌ در خشتک‌ خویش‌ نمی‌گنجند، من‌ عشق‌ پروده‌ام‌، آن‌چنان‌ که‌ در خویشتن‌ام‌ نمی‌گنجد.
اگر آنها کارمند دارند، من‌ دردمند دارم‌.
اگر آنها ماده‌ شتر پیر گر بیمارشان‌ را به‌ زور در پای‌ قصر قربانی‌ کردند، من‌ اسماعیل‌امم‌ را به‌ شوق‌ در راه‌ کعبه‌ ذبح‌ کردم‌.
اگر آنها کسی‌ را دارند که‌ بنوشند و بخندند، من‌ کسی‌ را دارم‌ که‌ بسوزیم‌ و بگرییم.
اگر آنها در انبوه‌ هم‌ بیگاه‌ی‌ هم‌اند، ما در تنهایی‌ی‌ خویش‌ آشنای‌ هم‌ایم‌.
اگر آنها طلا دارند، من‌ عشق‌ دارم‌.
اگر آنها خانه‌ دارند من‌ محراب‌ دارم‌.
اگر آنها صعود می‌کنند، من‌ به‌ معراج‌ می‌روم‌.
اگر آنها در زمین‌ می‌خرامند، من‌ در آسمان‌ می‌پرم‌.
اگر آنها پایان‌ یافته‌اند، من‌ آغاز شده‌ام‌.
اگر آنها پیر‌ شده‌اند، من‌ جوان شده‌ام.
اگر آنها وکیل‌ شده‌اند، من‌ معبود شده‌ام‌. اگر آنها رئیس‌اند، من‌ رهبرم‌.
اگر آنها غلام‌ خانه‌‌زاد و چاکر جان‌نثار راجه‌ شده‌اند، من‌ امام‌ پاک‌‌نژاد و راهب‌ پاک‌زاد مهراوه شده‌ام‌.
اگر آنها گردن‌ به‌ زنجیر عدل‌ انوشیروان‌ کشیدند و آخور آباد کردند، من‌ تَرک‌ کاخ‌ و سر و سامان‌ گفتم‌ و بودا شدم‌ و زنجیر بگسستم‌ و رها شدم‌ و آزادی‌ یافتم‌ و هنرمند شدم‌ و آفریننده‌ شدم‌ و نبوت‌ یافتم‌ و رسالت‌ یافتم‌ و جاوید شدم‌ و در جریده‌‌ی عالم‌ دوام‌ خویش‌ را ثبت‌ کردم‌.
اگر آنها را گروهی‌ چاپلوسی‌ می‌کنند که‌ حرفه‌شان‌ این‌ است‌ و هر که‌ را در جایشان‌ بنشانند اینان‌ را بر گرد خویش‌ دست‌ بر سینه‌ و چربی‌ بر زبان‌ و نفرت‌ در دل‌ خواهد یافت‌، مرا دلی‌ می‌ستاید که‌ جهان‌ و هر چه‌ دارد برایش‌ خاکروبه‌‌دانی‌ زشت‌ و عفن‌ است‌ و مگسانی‌ بر آن‌ انبوه‌، دلی‌ که‌ جز زیبایی‌ و جز ایمان‌ و جز "دوست‌ داشتن"ی‌ نه‌ از جنس‌ این‌ دنیا در آن‌ راه‌ ندارد، دلی‌ که‌ از غرور، خدا را نیز به‌ اصرار من‌ می‌ستاید!

که‌ می‌گوید زیان‌ کردم‌؟ من‌ کجا و آنها کجا؟


در آن‌ حال‌ که‌ از بازارهای‌ گرم‌ و داغ‌ می‌گذشتیم‌ و یاران‌ یکایک‌ در هر بازاری‌ شتر زرد موی‌ خویش‌ را به‌ بهائی‌ می‌فروختند و شاد و خندان‌ می‌رفتند و من‌ گریبان‌ خویش‌ و افسار شتر شیرمست‌ زرین‌موی‌ خویش‌ را از دست‌ و دام‌ بازارگانان‌ در می‌بردم‌ و می‌گذشتم‌، در دل‌ من‌ ندایی‌ می‌گفت‌ که‌ مفروش‌! خوب‌ که‌ نفروختی‌، مفروش‌ که‌ در پایان‌ این‌ راه‌، در دوردست،‌ تو را منتظرند، شهزاده‌ی‌ آزاده‌ای‌ اسیر قلعه‌ دیوان‌، به‌ حیله‌‌ی جادو در بند، گرفتار و چشم‌ به‌ راه‌ که‌: فریاد‌رسی‌ می‌آید، و به‌ صدای‌ هر پایی‌ سر از گریبان‌ تنهایی‌ غمگین‌اش‌ بر می‌دارد که‌: کسی‌ می‌آید، و او خریدار تو است‌، نیازمند تو است‌، مفروش‌! نگهدار! او گران‌ خواهد خرید، ارازن‌ مفروش‌ که‌ اگر تو را پادشاهی‌ دهند. ارزان‌ داده‌اند و او گران‌ خواهد داد، مفروش‌! برگیر و برو، برو، برو، تا به‌ کویری‌ رسیدی‌ خلوت‌ و سوخته‌ و پر هول‌ و بی‌آب‌ و آبادی‌، مترس‌، مهراس‌، برو، برو، عطش‌ سوازن‌ و گرگان‌ آدمی‌‌خوار بسیار، و افسون‌ و جادو همه‌ جا در کمین،‌ و ماران‌ و غولان‌ بر سر راه‌، اما… مترس‌! برو!… برو تا آنگاه‌که‌ می‌رسی‌ به‌ سوادی‌، سیاهی‌‌ای‌ از دور، برو، برو، برجی‌ است‌ چون‌ آرزو کشیده‌، هم‌چون‌ مناره‌ی‌ دیدبانی‌ در سینه‌ی گسترده‌ کویر افراشته‌، هم‌چون‌ سروی‌ از قلب‌ صحرای‌ سوازن‌ روییده‌، برجی‌ است‌ که‌ خداوند خدا، در آن‌ هفتمین‌ روز خلقت،‌ که‌ تو را نیز آفرید و روان‌ات‌ را نیز آفرید و آن‌ همه‌ عجایب‌ در آن‌ نهاد و آن‌ را به‌ خواستن‌ها و آرزو کردن‌ها و داشتن‌ها و معنی‌ها و رازهای‌ رنگارنگ ‌گونه‌گون‌ بیاراست،‌ آن‌ را نیز به‌ خاطر تو در این‌ کویر بی‌کس‌ بی‌فریاد بنیاد کرد، آن‌ را همه‌ از تو ساخت‌، هر خشت‌ او، هر آب‌ و گل‌ او، هر کتیبه‌‌ی او، هر غرفه‌ او و پنجره‌ی‌ او و زیور او، زینت‌ او و رنگ‌ او و شکل‌ او و اندازه‌ او… همه‌ را از تو بگرفت‌ و آن‌ را عینیت‌ داد و از آن‌ها برجی‌ برافراشت‌ همه‌ مصالح‌اش‌ از تو و اینک‌ او را می‌بینی‌ که:‌ راستی‌ تو را بالای‌ او کردند، و آرزوی‌ تو را اندام‌ او، و شرف‌ تو را قامت‌ او، و فخر تو را سر او، و خیال‌ تو را طرح‌ او، و دل‌ تو را دهانه‌ی‌ او، و هوش‌تر را دماغه‌ی‌ او، و غرور تو را گردنه‌ی‌ او، و قدرت‌ اعجازگر افسانه‌‌پرداز هنرمند اتوپیاساز عجایب‌آفرین‌ تو را چشمه‌‌سارهای‌ او، و مذهب‌ تو را رنگ‌ دریچه‌های‌ مرموز و آقای‌ او، و بال‌های‌ خوش‌پرواز شوق‌ تو را پایه‌های‌ او، و طلب‌ تو را پایه‌های‌ او، و ...تو را دسته‌های‌ او، و رقت‌ دل‌ و رقت‌ اندیشه‌ی‌ تو را میانه‌ی‌ او، و تواضع‌ نرم‌ و زیبا و اشرافی‌ تو را، آبشار او، و… تا کی‌ بگویم‌؟ تا کی‌؟..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهائی / ص ۱۱
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : یک بار / شروین

[کاوس]

"... مردی بوده‌ام از مردم، و میزیسته‌ام در جمع.
و اما مردی نیز هستم در این دنیای بزرگ، که در آنم،
و مردی در انتهای این تاریخ شگفت، که در من جاری است،
و نیز مردی در خویش،
و در یک کلمه مردی با بودن،
و در این صورت
دردهای وجود،
رنج های زیستن،
حرف زدن انسانی تنها در این عالم،
بیگانه با این "بودن"!..."


مجموعه آثار ۰۰ / ـــــ / ص ۰۰
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[کاوس]

"... عاشورا بود، عاشورای سال ۴۹، و من، سوگوارِ مرگِ خویش. در دلم عاشورایی از قتل‌عامِ همه‌ی امیدهایم ، و من، شاهدِ کربلای سرنوشتِ مظلومِ خویش، و شهیدِ اسارتِ هر چه از من بازمانده، و چه دردناک سرنوشتی!

در میانِ روشنفکران، متهم به دینداری، در میانِ دینداران، منسوب به بی‌دینی، و در ورای این هر دو، نیز، یک "خارجی‌مذهب، که سر از بیعتِ با امیرالمومنین پیچیده"! و دیدم که شده‌ام نوازنده‌ای کَر، یا نقاشی کور، و یا دونده‌ای فلج، و به‌هرحال، کسی که، تمامِ هستی‌اش عقیده است، و معلمی، معنی‌ی "بودنِ" او است. سخن گفتن، دمِ زدنِ او، و نویسندگی، زندگی کردنِ او. و اکنون از این هر سه محروم، که:

آن‌ها رادیو دارند و تلویزیون و روزنامه و کرسی استادی و حزب و مزب و غیره.

و روشنفکران تئاتر و کنفرانس و ترجمه و نمایشنامه و مجله و جنگ و جا و جمع و پاتوق.

و مومنان محراب و منبر و جلسه و دوره و مسجد و تکیه و دسته و تازگی‌ها مجله هم!

و من، که خواسته‌ام موذنِ مذهبِ خویش باشم، و حقیقت را قربانی‌ی هیچ مصلحتی نکنم، و در نظامِ حاکمِ بر "کویر" نگنجم، و در "نظمِ یکنواختِ زمان" هم‌آوازِ همه و هم‌سازِ همه نباشم، احساس کردم که، "خروسِ بی‌محل"م، که شب و نیمه‌شب، بی‌هنگام، نعره بر می دارد، و طلوع و غروبِ آفتابِ خویش را فریاد می‌کشد. و سنتِ مرسومِ جند هزار ساله است که: خروسِ بی‌محل نامیمون است، و حلقوم‌اش را باید برید، که در ظلمتِ عام، صبح را فریاد برمی‌آورد، و در نیمه شب، از طلوع خبر می‌دهد، و در سکوتِ امنِ کویر، نعره برمی‌کشد، و آرامشِ سنگینِ روستا را بر می‌شورد، و خواب را برمی‌آشوبد، و مردمی را، که در آغوشِ شب به خواب رفته‌اند، و هر یک، در زیرِ پوششِ سپیدی، که در شب هم‌چون کفن‌ی می‌نماید، فارغ و آسوده غنوده‌اند،‌ بیدار می‌کند..."

مجموعه آثار ۱۹ / حسین وارث آدم / ص ۵*
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : یک بار / شروین

[کاوس]

"... من به راهی افتاده‌ام،
که به لطف خدا،
لحظه‌ای از عمر را،
برای زندگی کردن،
و خوشبخت شدن،
حرام نمی‌کنم.
توفیق‌های او،
ضعف‌هایم را جبران می‌کند..."

مجموعه آثار ۰۰ / ـــــ / ص ۰۰
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : یک بار / شروین

[mehraveh]

من، از دو کار نفرت دارم :
یکی، درد دل کردن، که کارِ شبه‌مردها است،
و یکی هم، از خود دفاع کردن،
برای تبرئه‌ی خود جوش زدن،
که کارِ مستضعفین است،
آدم‌های سست.
شجاع، به همدرد نیازمند نیست،
از ناله شرم دارد.
.
مردِ پاک را نیز،
زندگی و زمان،
تنها نمی‌گذارند،
زندگی‌اش از او دفاع می‌کند.
زمان تبرئه‌اش می‌کند.
.
پلیدان،
هرگز پاکدامنی را نمی‌توانند آلود،
هرچند،
سنگ‌ها را بسته،
و سگ‌ها را،
رها کرده باشند!

مجموعه آثار ۱۳ / هبوط در کویر / ص ۰۰
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[shariati.group]

پوران شریعت رضوی :

"... دکتر خودش به شوخی می‌گفت، این منم کسی که هیجده ماه تنها در زندان انفرادی به سر بردم و سالم ماندم، در حالی که بعضی از زندانی‌ها در همان هفته‌های اول ممکن بود، تحمل آن همه سختی و تاریکی و ناراحتی‌های زندان انفرادی را نداشته باشند و دچار مشکلات روانی شوند، در حالی که من همان کنج تاریک سلولم می‌نشستم و غرق در افکار خودم می‌شدم، چنان‌که گویی زندانی در کار نیست. یک بار تیمسار زندی‌پور، درب سلّولِ مرا باز کرده و مرا که در میان تاریکی و دود سیگار محو شده بودم، ندید و با وحشت سوال کرد، پس این شریعتی کجاست؟ و بعد از شنیدن صدایی وارد اتاق شد و با عصبانیت شروع به سوال و جواب کرد..."

شریعتی در زندان / محمد حکیم‌پور / ص ۱۷۵
طرحی از یک زندگی / پوران شریعت‌رضوی / ص ۱۸۵
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : یک بار / شروین

[shandell]

"... دلي كه،
از شركت در رنج و غمِ دوست غذا مي‌گيرد،
عشقي مي‌پروراند،
كه از آنچه،
با خوشبختي و لذتي كه از دوست مي‌برد،
پديد مي‌آيد،
بسيار عميق‌تر و پُر اخلاص‌تر است..."

مجموعه آثار ۲۱ / زن / ص 00
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : یک بار / شروین / بدون تطبیق با متن

[shandell]

"... ولي مي‌گويم ،مي‌نويسم ،كه نمي‌توانم نگويم، ننويسم، بگذار نفهمند، بد بفهمند، جزئي را بخوانند و قضاوت كلي كنند، به هر حال مطمئن هستم كه پس از مرگ، همين‌ها در شناساندن من با هم مسابقه خواهند گذاشت، آن وقت نه تنها حرف‌هائي كه داشتم روشن خواهد شد بلكه نكته‌ها و لطيفه‌ها و حتي نظريه‌ها و فلسفه‌هائي را هم كه نداشته‌ام، و روحم هم از آنها خبردار نبوده است، از خلال آثارم استنباط خواهند كرد. مطمئنم هر چه باشد از فروغ فرخ‌زاد كه كم‌تر نيستم..."

مجموعه آثار ۳۵ / آثار گونه‌گون / ص ۸۰
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... من، که خود، قربانی‌ی اصلی‌ی توطئه‌ای هستم، که این پاسداران و وارثانِ "ولایتِ سفیانی" چیده‌اند، هرگز، در برابرِ گلوله‌بارانِ جعل و تحریف و اتهام و بهتان، و حتی دشنام‌های بی‌دریغِ ناموسی‌ی این مدعیانِ حمایت از روحانیت و ولایت! کلمه‌ای در دفاعِ از حیثیت و شرف‌ام نگفتم..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ..
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... حمل مصدر بر اسم ذات را که یک اصل ادبی است و صنعتی در بیان، من همانند یک اصل روانشناسی و صفتی در خویش حس می‌کنم. پیش از این شاید، بیش و کم، درست بود که به صفاتی چون نویسنده، سخنران، مترجم، روشنفکر مذهبی، معلم، متعصب، آزادی‌خواه، متعهد، باسواد، بی‌سواد، محقق، مقلد، مرتجع و... توصیف‌ام کنند. اما اکنون، فقط یک حالت‌ام، و آن "بیتابی" است. بی‌تابی‌ای که عناصری از شتاب‌زدگی و وحشت را در خود دارد..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۳۸
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... من می‌دانستم که، به جای کار در فلسفه و جامعه‌شناسی و تاریخ، اگر آرایش می‌خواندم، یا بانک‌داری، و یا گاوداری، و حتی جامعه‌شناسی‌ی "بدردخور"، آن چنان که، جامعه‌شناسانِ نوظهورِ ما برآنند که فلان ده یا مؤسسه یا پروژه را "اتود" می‌کنند، و تصادفاً به همان نتایجِ علمی‌ای می‌رسند که صاحب‌کار سفارش داده، امروز وصیت‌نامه‌ام به جای یک انشاءِ ادبی، شده بود صورتی مبسوط از سهام و املاک و منازل و مغازه‌ها و شرکت‌ها و دم و دستگاه‌ها، که تکلیف‌اش را باید معلوم می‌کردم، و مثل حال، به جای اقلام، الفاظ ردیف نمی‌کردم..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... اي کاش نمي‌فهميدم. يا يک مؤمنِ سنتي خاطرجمع مي‌ماندم، و با يک کتابِ دعا، تمامِ کليدهاي بهشت را در دست داشتم. و يا يک روشنفکرِ متجدد مي‌شدم، و با مارکسيست بودن، و اگزيستانسياليست شدن، خود را، انسانِ طرازِ نوين حس مي‌کردم، و همه‌ي مشکلات را حل‌شده، و همه‌ي دردها را شناخته، و همه‌ي حقايق را يافته مي‌ديدم. اما، چه کنم که، هيچ‌کدام از اين دو، که سر و تهِ يک کرباس‌اند، نيستم... وگرنه، چگونه مي‌توان فهميد که: درست در همان لحظه، که منتظر بودم از طرفِ روشنفکرانِ ايران متهم شوم که با تکيه‌ي انحصاري به مذهب، جبهه‌ي مسئوليت‌هاي اجتماعي را در جامعه تنگ مي‌کنم، و با طرحِ مسائلِ خاصِ شيعي، و يا طرحِ همه‌ي مسائل، با بينشِ شيعي، به روح و گرايشِ "وحدتِ" مسلمين، که بايد با "تقريبِ" ميانِ مذاهبِ شيعه و سني تحقق يابد، صدمه مي‌زنم، متهم شوم به سني‌گرايي..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۲۳
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"...نه مي‌توانم حرف بزنم و نه بنويسم، عقده‌ي درد دارد خفه‌ام مي‌کند. اگر نسبت به اين شيعه بي‌تفاوت بودم، به خيانت اينان مي‌توانستم کاري نداشته باشم. تقيه کنم و رعايت مصلحت..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۳۶
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

"...و چگونه خدا را سپاس بگزارم، که "پیش از آنکه بمیرم، مرده‌ام"، و هیچ بندی و باری، بر پا و بر دوش، ندارم، و در "خوب مردن"، چیزی ندارم، که دغدغه‌ی از دست دادن‌اش، مرا زبون کند، و ناچار شوم که، از شریف‌ترین موهباتِ الهی و انسانی، یعنی "شرع" و "عقل"، تنها به عنوانِ دو دستگاهِ "کلاه‌دوزی"، برای سِر "شرفِ" خود، و "شعورِ" خلق، استفاده کنم..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۴۰
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... در زیر باران رحمت‌اش تنها ایستاده‌ام، و از شدت نمی‌توانم نفس برآورم، عجیب این خدا مهربان است، و فهمیده و بازیگر! می‌بینم که جبر عقیده و حق‌پرستی، مرا در برابر قوی‌ترین جبهه‌های خطرناک قرار داده، و با همه در افتاده‌ام، و در عین‌حال، هیچ سلاحی در دست، و هیچ سرمایه‌ای و پایگاهی و صنفی و قدرتی در اختیار ندارم، و با این همه نابرابری، موفقیت مطلق با من بوده است..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۵۰
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... فصلی از کتاب عمرم تمام شده است، و اگر خدا بخواهد، فصلی دیگر آغاز خواهد شد، که امیدوارم از این فصل ضعیف‌تر نباشد. به هر حال، کتاب زندگی‌ام ورق خورد، و خوشحالم که بر روی یک صفحه نایستاده بودم، و در حال حرکت بوده‌ام، که به اینجا رسیده است. زیرا دیده‌ام بسیاری را که شخصیت‌های معتبر و برجسته و حتی دانشمند هستند، و اهل کتاب و مطالعه معرفی شده‌اند، ولی از اول تا آخر عمرشان کتاب زندگی را گشوده‌اند، و بر روی یک صفحه خیره مانده‌اند، و نمی‌دانم چه می‌کنند که صفحه هرگز به آخر نمی‌رسد..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۵۲
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... من از آدم‌های احساساتی و رقیق و نازک‌دل خوشم نمی‌آید، و گرچه ممکن است خودم ذاتاً چنین باشم، اما همیشه در تلاش بوده‌ام که این شقشقه‌ها را در خود فرو خورم، و به رو نیاورم..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۶۲
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ


"... راهی را می‌رفتم، که پایانِ آن، تنها دو چیز بود: مرگ و شهرت. رنج و خطر، دو دوستِ همیشگی‌ی من بودند، که از آغاز جوانی، لحظه‌ای مرا ترک نگفتند، و من هم، به این دو، سخت دل‌بسته بودم..."


مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۴۷
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... هم‌چون دانه‌ای در میان دو سنگ آسیای زندگی‌ام، ساییده می‌شوم و له می‌شوم، و سرنوشتی جز تنور گدازان و حلقوم بلعنده‌ی این روزگار، که چون گرگی هار و ناشتا است، در پیش ندارم..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۱۰۴
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

"... مشکلم اکنون "بودن" است، که در آن سخت درمانده‌ام، و چنانم که دم زدن نیز برایم دشوار شده است، و هر روزی برایم دردی است که تنها به گذراندن آن می‌اندیشم، و همین..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۱۰۵
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... آنچه عطشِ درونِ مرا سیراب می‌کند، فلسفه است و اشراق و زیبایی و عشق و شعر، و این است که، هرجا، این‌ها همه، یک‌جا جمع می‌شوند، مرا از شور و شوق و لذت و مستی، به اوجِ رضایت و سیری و سیرابی‌ی وجودی می‌رسانند، و به معراجِ روح می‌‌برند..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۸۳
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... مثلِ هر آدمِ ضعیفی، که در سختی‌ها بیش‌تر به یادِ خدا می‌افتد، و در بی‌کسی بیش‌تر می‌فهمد که خدا تنها کسِ هر کسی است، خدا را به روشنی و صراحتِ صبحی که دارد در برابرِ چشم‌های منتظرم طلوع می‌کند، حس می‌کنم، می‌بینم، دست‌های لطیف و حمایت‌گرش را بر روی شانه‌هایم لمس می‌کنم، و از این همه لطف و مهر، که به این بنده‌ی حقیر و بی‌ارج ارزانی داشته است، غرق هیجان و خجلت‌ام..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۱۳۱
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : شروین ۰ بار

[shandell]

"... من شکست نمی‌خورم، ایمان و دوست داشتن روئین‌تنم کرده‌اند. وقتی تنهای تنهایم کردند، و دنیایم قفسی سیمانی، چند وجب در چند وجب، تنگ و تاریک مثلِ گور، بریده از جهان و جهانیان، دور از عالمِ زندگان، و یادها و نام‌ها نیز از خاطرم گریخته بودند، در خالی‌ترین خلوت، و مطلق‌ترین غیبت، که هیچ نبود، و هیچ نمانده بود، باز هم، در آن خالی و خلاءِ محض، چیزی داشتم. در آن غیبتِ محض، حضوری بود. در آن بی‌کسی‌ی محض، احساس می‌کردم، که چشمی مرا می‌نگرد، می‌پاید، دیده می‌شوم، حس می‌شوم. "بودن"ی در خلوتِ من حضور دارد. کسی بی‌کسی‌ام را پر می‌کند. در آن فراموش‌خانه‌ی نیستی و مرگ و تاریکی و وحشت، یارِ تماشاگری دارم، که یاد و وجود و حیات و روشنی را، در رگ‌هایم، تزریق می‌کند. حتی، گاهی سلام‌اش می‌کنم، گاهی از او خجالت می‌کشم، گاهی از او چشم می‌زنم، مواظبِ اعمال و رفتار و افکار و حرکاتِ خویش‌ام. گاهی، در آن قبرِ تنها، خودم را برایش لوس می‌کنم. از این که می‌بینم از من راضی است، از کارم خوش‌اش آمده است، به خودم می‌بالم، کیف می‌کنم، خودخواهی‌ام اشباع می‌شود..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۲۶۰
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... آنچه نگرانم کرده است، ناتمام مردن نیست. مردن، اگر خوب انجام شود، دیگران کار را تمام خواهند کرد، و شاید بهتر. اما، ترس‌ام، از "نفله" شدن است..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۲۴۸
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... عمر را،
"هم‌چون کرگدن،
تنها سفر می‌کنم"،
و تنهایی،
فلسفه‌ی من است،
و جدایی،
مذهب‌ام،
و بی‌کسی،
جهان‌بینی‌ام..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۶۲
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... من با مرگ زندگی کرده‌ام، با توطئه خو کرده‌ام. اما، اکنون و این چنین، نمی‌خواهم بمیرم. هنوز خیلی کار دارم، چشم‌هایی که از زندگی عزیزترند، انتظار مرا می‌کشند..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۲۴۷
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... بهترین حرف‌های من در لابلای همین درس‌های شفاهی، و گفت و شنودهای متفرقه نهفته است..."


مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۲۴۳
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... من، اگر خودم بودم و خودم، فلسفه می‌خواندم، و هنر. تنها این دو است که دنیا برای من دارد. خوراک‌ام فلسفه، و شراب‌ام هنر، و دیگر بس!.."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۲۳۸
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... من، از کلاس چهارم پنجمِ دبیرستان، که دانش‌آموزی پانزده شانزده ساله بودم، تا کنون، که خانه‌نشین شده‌ام، و بازنشسته، با عشقِ ابوذر زندگی کرده‌ام، و طبیعتاً، با نفرت از عثمان، قاتلِ ابوذر. ناگهان، در آن سالی، که دستور کوبیدنِ من می‌رسد، می‌بینیم که، قاسطین، از "لا"، که آرمِ پشتِ جلدِ کتاب‌هایم است، و سمبلِ "لا" در شعارِ توحید، و "لا" در جوابِ علی به عبدالرحمن و علیه عثمان، مذهبی استخراج می‌کنند که مذهبِ من است، و در آن، یک ابوبکر، یک عمر، و دو تا عثمان، از توی حقه‌ی چشم‌بندی و جادوشان، بیرون می‌آورند، و می‌شوم: مؤسسِ مذهبی در اسلام، که دو تا عثمان دارد، و یک علی هم ندارد!..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۱۶۷
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... اگر اجباری، که به زنده ماندن دارم، نبود، خود را در برابر دانشگاه آتش می‌زدم، همان‌جایی که بیست و دو سال پیش، آذرمان، در آتش بیداد سوخت، او را در پیش پای نیکسون قربانی کردند! این "سه یار دبستانی"، که هنوز مدرسه را ترک نگفته‌اند. هنوز از تحصیل‌شان فراغت نیافته‌اند. نخواستند، هم‌چون دیگران، کوپن نانی بگیرند و از پشت میز دانشگاه، به پشت پاچال بازار بروند، و سر در آخور خویش فروبرند. از آن سال، چندین دوره آمدند و کارشان را تمام کردند و رفتند، اما این سه تن ماندند، تا هر که را می‌آید بیاموزند، هرکه را می‌رود سفارش کنند. آنها هرگز نمی‌روند، همیشه خواهند ماند، آنها "شهید"اند. این "سه قطره خون"، که بر چهره‌ی دانشگاه ما هم‌چنان تازه و گرم است. کاشکی می‌توانستم این سه آذر اهورایی را با تن خاکستر شده‌ام بپوشانم، تا در این سموم که می‌وزد، نَفسُرَند! اما نه، باید زنده بمانم، و این سه آتش را در سینه‌ام نگاه دارم..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۲۴۷
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"... دوست دارم تنها سفر کردن را، و به‌خصوص سفر به افریقا را، و صحرای عربستان را تنها گشتن، که بوی وحی به مشام می‌دمد، و "هر صخره‌ای و سنگی و سنگریزه‌ای زبان خداست"..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۱۲۲
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ویرایش : ۰ بار / شروین

[shandell]

"...بزرگ‌ترین رنج‌ها قادر نیست که سکوت و تحمل را از من بگیرد، اما، کوچک‌ترین ناگواری هم، تا آتشی در من به پا نکند، از من دست‌بردار نیست. اجازه بده رنج‌هایی که چندین روز بود خفته بودند، و باز امشب بی‌جهت در روح‌ام بیدار شدند، با این چند خطی که برای اولین بار به تو می‌نویسم، بتوانم خاموش کنم..."

مجموعه آثار 1 / با مخاطب‌های آشنا / ص47

[shandell]

"...جایی گفته‌ام که :
هر کس،
آن‌چنان می‌میرد،
که زندگی می‌کند.
و باید بر آن بیفزایم که :
هر کس،
آن‌چنان که در بیداری است،
خواب می‌بیند..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۱۴۹*

[shandell]

"...به آنچه شما ایمان دارید من ایمان ندارم و به هرچه من ایمان دارم شما مؤمن نیستید و به هرچه شما ایمان دارید من مؤمن نیستم و به هرچه من ایمان دارم شما مؤمن نیستید..."

مجموعه آثار 1 / با مخاطب‌های آشنا / ص168

[shandell]

"...کویر را، برای لمس کردنِ روحی، که به میراث گرفته‌ام، و به میراث می دهم، بخوان!..."

مجموعه آثار ۱ / با مخاطب‌های آشنا / ص ۲۴۹*

[shandell]

"...میگویند تا یک چیزی میگوئی باید ردش را هم بگوئی که بعد مثل "پدر، مادر ما متهمیم" نشود.فاصله که میافتد،بعد خراب میشود..."

مجموعه آثار 8 / نیایش / پاورقی / ص138

[shandell]

"...من همچون مولوي در «آفتاب» شکفتم و در خورشيد سوختم و سفره از دل گستردم و مائده از درد نهادم و شراب از خون سرکشيدم..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص15

[shandell]

"...من ايده‌آليست نيستم، از واقعيت غافل نمي‌مانم. چگونه مرا، که هميشه، براي آزادي و مردم، مبارزه کرده‌ام، مرا که، نه زندان‌هاي فلسفي و رنج‌هاي صادقِ هدايتي، بلکه، زندانِ قزل‌قلعه کشيده‌ام، و با ترس‌ها و محروميت‌ها و رنج‌هاي عيني‌ی واقعي‌ی مردم، سر و کار داشته‌ام، و دارم، خيال‌پرست مي‌پندارند؟!..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۵۹

[shandell]

"... اگر آنها زر اندوختند، من گنج يافتم. اگر آنها کاخ برپا کردند، من معبد ساختم. و اگر آنها باغي خريدند، من کشورِ سبزِ معجزات‌اش را دارم. و اگر آنها بر چند "رأس" رياست يافتند، من بر اقليمِ بيکرانه‌ی اهورايي‌ی دلي سلطنت دارم. و اگر آنها غرورشان را در پاي ميزي ريختند، من آن را بر سرِ گلدسته‌ی معبدِ عشق بشکستم..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۱۵

[shandell]

"...و خدا را سپاس مي‌گويم... اين جمله در ماندن من اثري بزرگ داشته است نمي‌دانم از کيست که: «شرف مرد همچون بکارت يک دختر است، اگر يک بار لکه‌دار شد، ديگر هرگز جبران‌پذير نيست»..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص14

[shandell]

"... وضعِ زندگي‌ام، تربيت‌ام، افکار و عقايدم، و به خصوص، روحيه‌ام، مرا، از کودکي، پير کرد، و چنان که، يک بار ديگر، در مقاله‌اي نوشته‌ام: هميشه "برادرِ کوچکِ پدرم بودم، و برادرِ بزرگِ همسالان‌ام». هيچ‌وقت زندگي‌ی شادِ پرجوش و شعفِ کودکي را مزه نکردم. در همه‌ی کلاس‌ها حالِ يک بزرگ‌سال را داشتم، و در اين آخرين کلاس، جز دو تا، از همه کوچک‌تر بودم، و از همه ريش‌سفيدتر. کم‌کم نگاه‌هاي بچه‌هاي هم‌سال‌ام، که مرا از خود جدا مي‌ساختند، و استثنايي مي‌دانستند، باورِ خودم هم شد، و اين حال، ادامه يافت، و گوشه‌گيري و تنهايي و تخيل و غم‌زدگي، در مغزِ استخوانم نشست، و ديگر برنخاست، و از عواقبِ اين "جايگاه" اين که، هر وقت کسي سئوالي جدي داشت، پيشِ من مي‌آمد..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۴۸

[shandell]

"...سرشت مرا،
با فلسفه،
حکمت،
و عرفان،
عجين کرده‌اند..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۱۰

[shandell]

"... و ايستادم...
اما بازنگشتم،
به بي‌راهه هم نرفتم،
که من،
نه مردِ بازگشتم!
استوار ماندن،
و به هر بادي،
به باد نرفتن،
دينِ من است،
ديني که،
پيروان‌اش بسيار کم‌اند.
مردم،
همه،
زادگانِ روزند،
و پاسدارانِ شب..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۱۴//

[shandell]

"... بر روی این زمین،
برای شاهینی چون من،
جای نشستن نیست..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۳۵//

[shandell]

"...آيا در اين دنيا کسي هست بفهمد که در اين لحظه چه مي‌کشم ؟ چه حالي دارم ؟ چقدر زنده نبودن خوب است، خوب. خوب، خوب، خوب، خوب، خوب، خوب، خوب، خوب، خوب، خوب، خوب، چه شب خوبي است امشب! Khoub Khoub Khoub همه دنيا بخواب رفته است و من تنها بيدار مانده‌ام، نمي‌دانم چه کاري دارم..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص92

[shandell]

"... مردِ نوشتن‌ام و گفتن، و همين! ميليون‌ها کلمه در عمرم گفته‌ام و نوشته‌ام. بي‌شک، اگر همه‌ی مردمِ اين اجتماع، در ميانِ اين انبوهِ کلمات بگردند و بجويند، يک کلمه، تنها يک کلمه، نخواهند يافت، که من، نه از سرِ ايمانِ راستينِ حقيقي‌ام گفته باشم. کلمه‌اي به خاطرِ مصلحتي، اقتضايي، ضرورتي، هراسي، منفعتي، اجباري، و خوشايندي گفته باشم، يا بر کاغذي رسم کرده باشم..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۱۲۴//

[shandell]

"... زندگي‌ی من، گرچه همه به اندوه و انديشه، گذشته است. کودکي که خوابي بود و بگذشت. و جواني، همه را، در دنيايي ديگر گذراندم، دنياي کشمکش‌ها و جنب و جوش‌ها، و در دو کلمه: کتاب و جهاد، و ديگر هيچ. هرگز به شادي و نشاط و آسودگي و لذت خو نکردم. و هرگز، با آنچه جواني که مي‌گويند، آشنا نگشتم. و به هر حال، هر چه بود، گذشت، و دريغ که، همه، بي‌ثمر گذشت، و از آن همه، جز طعمِ شکست، در مذاقِ من بر جاي نماند. اما، هر چه بود، نيرومند بودم و مصمم و آگاه و خردمند، و بر همه چيز، و همه کس، و بر خودم، مسلط، و چه تسلطي!..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۱۶۰//

[shandell]

"... من، مَردم، آن هم، نه يک مردِ شهري‌ی قرطي‌ی واکس‌زده‌ی پوکِ چرب! يک مردِ دهاتي‌ام، فرزندِ خاک و کوه و دشت و صحرا و سنت‌ها. تعصب و حميت و غيرت، و اين جور چيزها، که در شهرها حرفِ مفت است، در خونِ من، در همه‌ی استخوان‌هاي من، و در همه‌ی سلول‌هاي من، خانه دارد، گرچه خودم در شهر زاده‌ام و پرورده‌ام، اما، شهري نشده‌ام. دهاتي‌تر شده‌ام..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۳۶۰

[shandell]

"... طوفانِ حوادث، که ناگهان برمي‌خاست، و به سوي من هجوم مي‌کرد، من، با لبخندِ آرام و تحقيرکننده‌اي، خودم را، کمي بالاتر مي‌بردم، بالاتر مي‌گرفتم، و طوفان را مي‌ديدم، که از زيرِ پايم مي‌گذرد، و من، در وراي آن، تنها تماشاگرِ آسوده‌ی آن هستم، و براي ديدنِ آن، بايد، هم‌چون مردي، که هجومِ صف‌هاي سياهِ مورچه‌ها را مي‌نگرد، که از زيرِ پايش مي‌گذرد، سرم را پايين مي‌گرفتم، و چشم‌ام را، به تحقير، به زير مي‌انداختم..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۱۶۱

[shandell]

"... آلودگی،
بدترین احساسی است،
که من،
در برابر آن،
مقاومت ندارم..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۱۱۴//

[shandell]

"... اين، يکي از تناقض‌هاي بارزِ روحِ من است، که گاه، با اشاره‌ی نرم و آهسته‌ی نوکِ انگشتي، به فغان مي‌آيم، و گاه، با هزار لگدِ خرکي که مي‌زنند، و حتي سيم‌هايم را در هم مي‌گسلند، به قدري ساکت و بي‌تفاوت مي‌مانم، که لگد زن، به اشتباه مي‌افتد، که اين، يک تکه چوب است، يا يک چنگ؟..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۱۷۳//

[shandell]

"... از بس با آدم‌هاي نفهم سَر و کار داشته‌ام، از بس حرف‌هایم را نفهميده‌اند، باور نمي‌کنم کسي بفهمد! هميشه، پس از گفتن هر حرفي، اين ترديد در من زنده مي‌شود، که: نه، نفهميد، نفهميدند. و بعد، يا با بيزاري و خستگي تکرار مي‌کنم، يا با افسوس خاموش مي‌شوم، و به انديشه‌ی دردآوري فرو مي‌روم..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۲۴۸//

[shandell]

"...من گلي که در گلخانه‌اي روييده باشد نيستم که سرماي زمستاني و خشونت باد خزاني را وحشتناک بيابد، طاقت فرسا بيابد، تو چه مي‌داني که من کي‌ام ؟ چگونه زندگي ‌کرده‌ام ؟ چه‌ها کشيده‌ام ؟ چه‌ها ديده‌ام..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص260

[shandell]

"... معتقدم، بايد تلخي‌ی نصيحت را، با چاشني‌ی ذوق و هنر و ادب، به خوردِ کودکان و شاگردان داد، تا خودشان نفهمند. و به قولِ پل والري، نصيحت بايد مثلِ يک ويتامين در ميوه مخفي باشد، و من، همين دستور را، در نصايح‌ام، به کار مي‌برم، و خيلي در اين کار موفق شده‌ام، و بعد، جوري نصايح‌ام را به او مي‌خوراندم، که نفهمد دارم نصيحت‌اش مي‌کنم، و خيال کند داريم با هم فکر مي‌کنيم. و سئوالات را طوري کنارِ هم مي‌چيدم، و به ترتيبي طرح مي‌کردم، تا جواب‌هايي را که او مي‌دهد، همان مضمونِ نصايحي باشد، که من در نظر دارم، تا، هم نصيحت‌اش کرده باشم، و هم خيال کند که، نصيحت نشده است، و خودش به نتيجه رسيده است. و اين شيوه را، از سقراط گرفته‌ام، و ديالکتيکِ مشهورش، تا کودک احساس کند، که خودش راه را يافته، و مسئله را حل کرده، نه اين که او را به راهي مي‌کشيم، و وا مي‌داريم. و من، به اين اصل، خيلي اهميت مي‌دهم، و تنها در اين صورت است، که مي‌توان نصيحت کرد، و اثر آن را هم، با چشم ديد، بدون اينکه شخصيتِ کودک جريحه‌دار شده باشد، و عقده‌اي روحي پيدا کرده باشد. و من، موفقيت‌هاي خويش را، در معلمي، مرهونِ همين شيوه هستم..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۲۷۶

[shandell]

"...هيچكس نميفهمد كه چه مي‌كشم ؟ قدرت درك و وسعت احساس و صداقت روح در هيچكس تا آنجا نيست كه بتوان پيشش ناليد. سكوت بر سر اين درد مرا از درون هر لحظه ميكاود و ميكاهد و احساس مي‌كنم كه همچون مومي مي‌گدازم و قطره‌قطره نابود ميشوم..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص296

[shandell]

"... من مصدقی‌ام،
رهبرم مصدق است،
من،
به آن زندانی پیر،
وفادارم..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۳۴۰

[shandell]

"...نه حال که لحظه وداع آخرين را احساس مي‌کنم بلکه در زندگي نيز از خود نمي‌گفتم و خويشاوندانم آن را از سر غرور ميدانستند و خودخواهي من، اما غرور نبود و من حتي براي تبرئه خود از اين اتهام سخني نگفتم که بناچار از درد و داغ خود چيزي نگفته باشم و اين را نيز در من نشناختند و نشناخته ماند و چه بسيار چيزها که در من نشناختند..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص374

[shandell]

"...باري،من از خود سخن نخواهم گفت که پس از اين اگر ديگر باز نگشتم و اگر بدنياي خويش که چندي بود از آن هجرت کرده بودم برگشتم و من‌هاي هنرمند و بازيگرم را باز چنان ببازي آوردم که آن من زنداني و ستمديده‌ام را که با آهنگ روحنواز مناره آن آتشکده مذهب آتش‌پرستي و مسجد آبي دين خداپرستي قدم به رهايي نهاد و زندگي آغاز کرد دوباره در قفس آهنين خود اسيرش کنم در اين بازگشت دردناک و دشوار چه خواهم کشيد، چه خواهم بود و چگونه..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص375

[shandell]

"... سازشِ با استبداد! اين، براي يک آزادي‌خواه، دشنامِ ساده‌اي نيست، عمقِ قلب‌اش را، روحِ جان‌اش را، مي‌سوزاند. و چه بي‌انصاف و ناپخته و بي‌رحم و نفهم‌اند اين نسلِ جواني، که به خاطر محافظه‌کاري و تقيه‌ی يک قهرمانِ آزاديخواه، کسي که در اوجِ استبداد و قلبِ خطر و شبِ تيره‌ی ترور و وحشت، آزادي را برگزيده است، و آزادي را مي‌ستايد، او را به سازش‌کاري متهم کنند، به چنو مردي، تهمت زنند که، براي حفظِ مقام و حقوق و وضعِ اداري‌اش، و راحت و نعمتِ زندگي‌اش، نسلِ آزادي‌خواه را، از ياد برده، و به آزادي نمي‌انديشد، و ارج نمي‌نهد!..."

مجموعه آثار ۳۳ / گفتگوهای تنهایی ۱ / ص ۴۲۴//

[shandell]

"...اين که مرا هميشه متهم مي‌کردي که غالباً از شعري يا نثري بيش از آنچه دارد معني ميفهمم و ناچار بيش از آنچه ميارزد ارج مينهم و يا برعکس حرفها را و آدم‌ها را گاه بيش از آنچه مستحق‌اند بباد هجو مي‌گيرم از اينجا است که بگفته سنت بوو: «يک اثر هنري قطعه فلزي است که در ميان چکش گوينده و سندان خواننده شکل مي‌گيرد و چه بي‌مايه و بي‌بها سخني است که خواننده خود را در برابر آن بيکاره احساس کند»، و من بر آن مي‌افزايم که: «چه بيکاره خواننده‌اي که در برابر تصوير کلمات با اصوات يا الوان و يا اشکال طبيعي و هنري و انساني تنها يک دستگاه گيرنده باشد و با يک آينه جامد..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص387

[shandell]

"...روزي از روزها، شبي از شبها خواهم افتاد و خواهم مرد اما مي‌خواهم هرچه بيشتر بروم تا هرچه دورتر بيفتم تا هرچه ديرتر بيفتم، هرچه ديرتر و دورتر بميرم، نمي‌خواهم حتي يک گام يا يک لحظه پيش از آنکه مي‌توانسته‌ام بروم و بمانم افتاده با شم و جان داده باشم همين..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص372

[shandell]

"...بگذار بَدَم بگويند، بگذار رنجيده در من بنگرند، بگذار مرا به نگاهي که همواره در آرزويش بوده‌ام متهم کنند، چه نيازي است به اينکه خود را در برابر اين نسل تبرئه کنم ؟ چرا بايد ضعف دفاع از خويش را بر خود هموار کنم ؟ نمي‌کنم، بگذار مرا روحي بشمارند که با زندگي آشتي کرده‌ام و با سرگرمي‌هاي ابلهانه‌اش سرگرم شده‌ام، ديگر رنجش تلخ و حتي اتهام اين نسل مرا رنجور و پريشان نخواهد ساخت. برعکس، چه اطمينان آميخته با لذتي احساس مي‌کنم هنگامي که در چهره نسل جديد موج خشم و سايه بدبيني‌يي را نسبت به خويش مي‌خوانم که در من نيست..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص561

[shandell]

"...من يکي نومسلمان احساساتي نيستم که با چهار تا مجلس روضه و منبر اسلام شناسي و مطالعه تاريخ اديان مذهبي شده باشم و مسلمان‌و يا با يک «بشنو از ني» عارف شده باشم و مولوي خواه و مثنوي دوست..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص609

[shandell]

"...اين شرح حال من است، شرح افکار و عقايد و آثار مرا تو خود بر همين قياس کن و ببين که آنجا چه خبر است ؟ ... و آقاي روشني که در کتاب «نقد بررسي آثار دکتر علي شريعتي»، جلد اول خود را دانشجو معرفي مي‌کند و پيشنماز محله مفت‌آباد است، آنجا که من از کعبه سخن مي‌گويم و مي‌گويم:«کعبه! اين قبله نماز ما، قبله نياز ما، که به روي آن زندگي مي‌کنيم، بسوي آن مي‌ميريم...»، و سپس اعتراض مي‌کند که چرا به مآخذ علمي اسلامي مراجعه نکرده‌ايد و اين را هم در تعريف کعبه، اضافه نکرده‌ايد که:«... و وقتي که سر مستراح مي‌رويم، نبايد پشت به آن و رو به آن... بنشينيم»..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص1034 و 1036

[shandell]

"...ضعفي که در ناليدن احساس مي‌کرده‌ام و حقارتي که در نوازش شدن مي‌ديده‌ام هميشه مرا وادار به سکوت کرده است و حتي تظاهر به بي‌نيازي و بي‌دردي و قدرت!..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص661

[shandell]

"...يکي از سئوالاتي که همواره از من مي‌شود و شايد روزي نيست که بر من گرد آيند و بر سرم سئوال بريزند و در آن ميان اين سئوال نباشد و من در جواب به مقتضاي حال خود و نيز حال سائل پاسخي داده‌ام و سئوال کننده را به هر طريقي قانع کرده‌ام اما خود هيچگاه قانع نشده‌ام و هرگاه طرف ساکت و قانع مي‌شده و مي‌رفته سئوالش باز در درون من طرح مي‌شده و باز از خودم مي‌پرسيده‌ام اين است که: راستي به نظر شما صادق هدايت چرا خودکشي کرد؟..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص720

[shandell]

"...من به جاي بيدردي و بيرنجي هميشه آرزو مي‌کرده‌ام که خدا مرا به دردها و غصه‌ها و گرفتاري‌هاي پست و متوسط روزمره مبتلا نکند، بکند اما روحم، دلم، احساسم را در سطحي که اين دست اندازهاي پست را حس کند پايين نياورد،چه کساني از چاله و چوله‌‌هاي راه رنج مي‌برند و خسته مي‌شوند و به ناله مي‌آيند ؟ کساني که در سطح زمين‌اند، آنها که مي‌خزند بيشتر، آنها که مي‌روند کمتر، آنها که مي‌پرند هيچ ... آنها که در اوج بلند پرواز دارند حتي آنها را نمي‌بينند، متوجه هم نمي‌شوند، و من به چنين مقامي رسيده‌ام، البته نه به طور مطلق، بلکه نسبي..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص725

[shandell]

"...من در نويسندگي و گويندگي، بخصوص نويسندگي خيلي از نقل قول مي‌گريزم، بدم مي‌آيد، برخلاف ديگران، فاضل نماها، اساتيد رتبه‏دار مشهور، که افتخار مي‌کنند و مباهات که ازين جا و آنجا و هرجا قول و اقوال جمع کنند و کنار هم بچينند، عار دارم، ننگم مي‌آيد..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص853

[shandell]

"...ترجيح مي‌دهم که صراحي‌هاي الماس احساسم، انديشه‌هايم، معاني طلايي و کلمات اهوراييم را که رنگ و طعم وحي دارد و لطافت الهام همواره تا مرگ من پنهان ماند و حتي بشکنم و به دست اين نگاه‌ها و فهم‌هاي پير سرفه‌اي مسلول خر نيفتد، «اَخ تُف دان»ش نکنند..."

مجموعه آثار33 / گفتگوهای تنهایی / ص757