فهرست کلی





دوستان گرامی!
مقالات نوشته‌شده در مورد مقوله‌ی "روشنفکری دینی"، در سال ۱۳۸۹، را در این بخش قرار دهید.


فهرست مقالات :

ضرورت جامعه‌شناختی روشنفکری دینی / عباس نعیمی
روشنفکری مذهبی و باورهای پیرامون آن / کامیار بهرنگ
روشنفکری دینی و آب‌غوره فلزی؟!
ـــــ
ـــــ


ـــــــــــــــــــــــــــــــ

نویسنده : عبّاس نعیمی

موضوع : ـــــ


مقدمه :

[align=justify]آنچه سبب نگارش این گفتار گشته فضای اکنون جامعه اندیشمند ایران است. فضایی که متأثر و عصبی از محدودیتها، زمان را به متهم ساختن همدردها میگذراند و به جای گفتمانهای فروتنانه که اصالت را به حقیقت بدهد و نه مکتبی که سخنگوی آن است، در پی پرخاشجوییهای کلامی برمیآید و وقت را به مجادلات اسمی میگذراند. گذشتگان را بی استناد متهم میکند و تیغ نقد را به سمت آنهایی میراند که خود زخم دیده روزگارند. و اصلا ً این پرسش بنیادین را که برای آغاز هر نقد و چالشی الزامی است، فراموش می‌کند که : هدف از این نقد چیست؟ کدامین ضعف را مبدل به قوت میکند؟ کدامین چراغ را به تاریکی برمیافروزد ؟ در این بازار کسادی چه سودی میتواند آفرید ؟ و این همه در حالی است که نسل حاضر و جوان در عرصهای از بیهویتی سردرگم است و در گسترهای فاقد بنیانهای مشخص اجتماعی و اخلاقی روزمرگی میکند ! آنچنان که از عنوان مقاله برمیآید، نگارنده کوشش خواهد نمود تا ضرورت حضور جریان روشنفکری دینی در عرصه اجتماعی – سیاسی ایران را نشان دهد. اما نه به آن خاطر که علم و دانایی را ملعبه دست اعتقادات از پیش معین و مواضع سابق خود کند و استدلالات را به کار گیرد تا اگر به روشنفکری دینی معتقد است پس حالا در دفاع از آن دست چینشان نماید، بلکه او فروتنانه پنداشتههایش را طرح میکند و آنگاه در مییابیم که آنها را در زیر عنوان روشنفکری دینی میتوان حاصل نمود. در واقع نگارنده مخالف خطکشی‌های رایج به روشنفکری دینی و غیردینی است و فارغ از این جدولبندیها عمل خواهد نمود. لیکن ناگزیر از نامها و الزامات هستیشناختی است. بنابراین در اینجا سعی شده تا بی طرفانه با نگرشی جامعهشناختی بر اساس توجه به کارکردها و با معیار قراردادن کارکردها، مخاطب را به سزاواری‌های جریان روشنفکریدینی به عنوان جریان مؤثرتر بر کسر آفات جامعهی در حال گذار ایرانی برهان باشد.


در دفاع از روشنفکری دینی

پیشگفتار

آنچه سبب نگارش این گفتار گشته فضای اکنون جامعه اندیشمند ایران است. فضایی که متأثر و عصبی از محدودیتها، زمان را به متهم ساختن همدردها میگذراند و به جای گفتمانهای فروتنانه که اصالت را به حقیقت بدهد و نه مکتبی که سخنگوی آن است، در پی پرخاشجوییهای کلامی برمیآید و وقت را به مجادلات اسمی میگذراند. گذشتگان را بی استناد متهم میکند و تیغ نقد را به سمت آنهایی میراند که خود زخم دیده روزگارند. و اصلا ً این پرسش بنیادین را که برای آغاز هر نقد و چالشی الزامی است، فراموش می‌کند که : هدف از این نقد چیست؟ کدامین ضعف را مبدل به قوت میکند؟ کدامین چراغ را به تاریکی برمیافروزد ؟ در این بازار کسادی چه سودی میتواند آفرید ؟ و این همه در حالی است که نسل حاضر و جوان در عرصهای از بیهویتی سردرگم است و در گسترهای فاقد بنیانهای مشخص اجتماعی و اخلاقی روزمرگی می‌کند!

آنچنان که از عنوان مقاله برمیآید، نگارنده کوشش خواهد نمود تا ضرورت حضور جریان روشنفکری دینی در عرصه اجتماعی – سیاسی ایران را نشان دهد. اما نه به آن خاطر که علم و دانایی را ملعبه دست اعتقادات از پیش معین و مواضع سابق خود کند و استدلالات را به کار گیرد تا اگر به روشنفکری دینی معتقد است پس حالا در دفاع از آن دست چینشان نماید، بلکه او فروتنانه پنداشتههایش را طرح میکند و آنگاه در مییابیم که آنها را در زیر عنوان روشنفکری دینی میتوان حاصل نمود. در واقع نگارنده مخالف خطکشی‌های رایج به روشنفکری دینی و غیردینی است و فارغ از این جدولبندیها عمل خواهد نمود. لیکن ناگزیر از نامها و الزامات هستیشناختی است. بنابراین در اینجا سعی شده تا بی طرفانه با نگرشی جامعهشناختی بر اساس توجه به کارکردها و با معیار قراردادن کارکردها، مخاطب را به سزاواری‌های جریان روشنفکریدینی به عنوان جریان مؤثرتر بر کسر آفات جامعهی در حال گذار ایرانی برهان باشد.

در راستای این هدف، مقاله ابتدا به تفکیک و تبیین نیروهای فکری حاضر در جامعه میپردازد. سپس نکاتی را درباره جریان روشنفکریدینی به اشاره خواهدآورد و در ذیل آن چشم انداز روش شناختی این جریان را طرح خواهد نمود و در پایان به ضرورتهای جامعهشناختی جریان نامبرده اشاره خواهد شد که سر منزل اصلی این گفتار است.

اما آنچه توضیحش برای نکتهسنجان لازم است، نوع پرداخت بخش نخست مقاله میباشد. بنا به آنچه که از یک مقاله علمی انتظار میرود می-بایست از وسعت موضوع کاست و بر ژرفی کلام افزود که علی الظاهر در این قسمت بر روال معکوس عمل شده! و اما آنچه به عقیده نگارنده آن را موجه نموده ضرورت ترسیم تصویری زمینهای از نیروهای حاضر در اجتماع بوده است که برای دقیق شدن در بحث اصلی یعنی روشنفکری دینی ناگزیر مینمود. تا هم خواننده را اندکی بر قیاس ایشان یاری نموده باشد و هم تیترهایی را برای خواننده ارائه کرده تا خود در صورت کنجکاوی و اشکال، در صدد بررسی بیشتر برآید. بهرحال نویسنده موافقت دارد که هر کدام از عناوین این بخش سزاوار آن هستند که موضوع جداگانه مقالهای قرار گیرند. دلیل دیگر هم توجیه مخاطب‌شناسانه داشته است. نگارنده مد نظر داشته تا آن دسته از مخاطبان کمتر آشنا به این عناوین را به نوعی پوشش اطلاعاتی دهد. تا برای آنها که بیرهنما در سیر مطالعاتیشان سر در گم هستند و بیشتر روزنامهای تغذیه میشوند (به ویژه نسل جدید اندیشه پرداز) فهرستی تهیه دیده باشد که علاقمندان با در دست داشتن حداقل یک نمای نسبتاً بسیط، در پیگیریهایشان مختصاتها و حد و مرز اندیشهها را بهتر بشناسند. البته آشکار است که صاحب قلم، جوهر خویش را فاقد کاستی نمی‌داند.

گفتار حاضر نتیجه سیر مطالعاتی مکتوب و زنده نگارنده در طی سال 1386 بوده که در اردیبهشت سال ۱۳۸۷ به روی کاغذ جلوه نموده است.

بنابراین اندیشه بسیاری از اندیشه‌مندان و اندیشه‌ورزان به نوعی در آن ورود یافته که امکان آن نبوده که به صورت مدخل آورده شود، حتی برای بررسی مستقیم برخی رفتارهای اجتماعی، به حضور در فضاهای مربوط به آن‌ها اقدام شد: مثلا ً برای درک زندهتر از شیوه‌های عمل کردن سنت، به حضور مستمر در مسجدی محلی یا همنشینی با جمع‌های بنیادگرایانه اقدام گردید، که خود با شماتت سطحی‌نگران همراه بود !

لذا از همه آن نوشتارها و رفتارهایی که به من آموختند و یا بر اندیشهی جاری در این گفتار تاثیر نهادند سپاسگزارم.


روشنفکری چیست؟ روشنفکر کیست؟

در ابتدای بحث لازم میآید مرادمان را از واژه روشنفکر روشن کنیم تا سوء تفاهمات، برقراری پیوند با مخاطب را دشوار نسازد.

زادگاه روشنفکری، غرب در حال تحول بخصوص در عصر روشنگری بوده است. مفهومی که متفاوت از عنوان دانشمند است. اگرچه آن از دل علوم جدید برآمده لیکن مترادف با عالم و تحصیل کرده دانش جدید نیست بلکه در چهارچوب زمان و مکان تعریف می‌شود. به قول دکتر علی شریعتی هویتی که یک درس خوانده دانشگاهی از رشته تحصیلی اش مانند پزشکی می‌گیرد در مکان‌های گوناگون چندان تفاوتی ندارد. یک پزشک چه در ایران، اروپا و چه در آفریقا یک پزشک است ولی روشنفکری مفهومی نیست که بتوان مثلا ً با فراگیری دروسی خاص آن را کسب کرد. آن در چهارچوب زمان و مکان معنا مییابد. به تناسب تشخیص و درکی که فرد از روزگار و جغرافیایش دارد.

روشنفکری به عنوان یک پدیده در ایران حاصل دیدار تمدن سنتی ما با تمدن مدرن غرب بوده است. فرایند "مقایسه" نقش مهمی در این دیدار ایفا کرده است. نقشی که آشکارکننده ناتوانی وجوه حیات اجتماعی ما در برابر وجوه اجتماعی غرب بوده. نهادهای غربی در این میان واکنشی فکری و عاطفی و علمی در اندیشمندان ما برانگیخته و آنطور ایشان را به چالش فرهنگشان کشاندند که جهت پاسخگویی به این چالشها، هویت متمایزی در جامعه ایرانی پدیدار شد که عنوان روشنفکر گرفت.


اما جریان روشنفکری و عنوان روشنفکر ملتزم به صفاتی است که در زیر بدانها اشاره می‌شود :

۱. فرهنگ‌مداری ← بدین معنی که ملات کار روشنفکری، فرهنگ است و اجناس فرهنگی.

۲. انسان‌مداری ← یعنی در تحلیل‌ها و تبیینها جایگاه مؤثر و مرکزی برای انسان قائل بودن و اعتقاد به حقوق طبیعی برای بشر.

۳. عقلانیت و شک‌مداری ← ابزار کار و عنصر همیشگی روشنفکری در بررسیها و تبیینها و تشخیصها. یعنی خردورزی مداوم و نسبیاندیشی ( فارغ از دام نسبیگرایی که پوپر به آن متذکر است ) و شک ورزی. یعنی مسلح به ابزار «عقلانیت نقاد» بودن.

۴. مدارا‌مداری ← که مسلما ً در راستای شکیبایی به معنای گسترده واژه در مواجهه با مخالفان عقیدتی است. در واقع دو مفهوم مهم در زیر مجموعه این واژه، مفاهیم آزادی و عدالت است که هویت بخش مدارا است. می‌توان تجلی عینی این ویژگیها را در ذیل این ایده یافت که : "من با تو مخالفم اما تمام تلاشم را خواهم نمود تا تو سخنت را بگویی".

۵. مسئولیت‌مداری اجتماعی ← روشنفکر در یک ورطه از دغدغهی مداوم نسبت به منافع جمعی قرار دارد که باعث می‌شود همواره آن را بر منافع فردی مقدم بشمارد. اینجاست که اصطکاک میان مواضع قدرت و روشنفکری رخ می‌دهد.

۶. جهان‌مداری ← یعنی انسانی اندیشیدن و دل در گروی انسانیت داشتن فارغ از ملیت. البته این بدان معنا نیست که ملت و ملیت خود را دوست نداشته باشیم و عشق میهن را متناقض با این وجه از روشنفکری بدانیم، بلکه بدان معناست که نسبت به دیگر ملل بیاعتنا نبوده و موضع بیتفاوتی نسبت به آنها برنگزینیم!

۷. متن گفتمان ← نگرش نقادانه به خودی خود کفابت روشنفکری را نمی‌نماید بلکه داشتن فلسفه زمینه‌ای آشکار و متن گقتمانی، که نقد بر بستر آن صورت پذیرد و راهبردها بر پهنای آن ارائه شود عنصر مهم روشنفکری است.

۸. التزام روش‌شناسانه ← داشتن فلسفه زمینه‌ای به دنبال خود ضرورت داشتن روش‌شناسی مشخص را نیز به همراه می‌آورد که یعنی ایزار روشی و چهارچوب تحلیلی قابل تشخیص.


تفکیک و تبیین نیروهای فکری حاضر در جامعه

"... تاریخ را فقط ما نمیسازیم. تاریخ را همه نیروها میسازند. آن چه که محقق میشود بخشی از اراده همگان است، ولی اراده هیچ کس به تنهایی نیست..." کارل مارکس


این سخن مارکس به خوبی اهمیت شناخت و مدنظر داشتن جمیع نیروها را نشان میدهد. آنچنان که از قلم انداختن یک یا چند نیرو به مقدار تاثیر آنها، تحلیل و تخمین ما را نسبت به رویدادهای اجتماعی دستخوش نوسان و لغزش مینماید. در واقع حوادث، همانند برایندی از جمع جبری متغیرهای موجود در یک معادلهاند. بنابراین نادیده انگاشتن یک متغیر به قدر همان یک متغیر - کم یا زیاد - نتیجه حاصله را دچار نقصان مینماید. به نظر میرسد بسیاری از تحلیل‌ها و تفسیرها نسبت به رخدادهای گذشته و حال که به وسیله اشخاص و حتی گاهاً اندیشمندان عرضه میشود از این عارضه در عذاب است. بنا به این سبب، پیش از وارد شدن به حوزه سخن درباره روشنفکری دینی لازم میآید که تصویری از جریانهای کنونی اندیشه در ایران ترسیم شود.


به نظر می‌رسد بتوان کلیه نیروهای صاحب تاثیر را در سه دسته زیر تقسیم‌بندی کرد که البته صاحب زیر شاخه‌هایی خواهند شد :

۱. سنت‌اندیشان
الف ) سنتی‌ها : ۱. فقهی ۲. عرفانی ۳. حدیثی
ب ) سنت‌گرایان


۲. بنیادگرایان


3- نواندیشان :

الف) غیردینی :
۱. روشنفکری بی‌تفاوت به دین
۲. روشنفکری در تقابل با دین

ب ) دینی :
۱. نواندیشی فقهی
۲. روشنفکری ‌دینی :
الف) یش از انقلاب
ب) پس از انقلاب


1-الف- سنتیها ( traditionists ) : این گروه در ارتباط کمتری با مدرنیته به سر میبرند. ارزش چندانی برای آن قائل نیستند و اگر گوشه چشمی بدان میاندازند در همان حد ایرادگیری و اشاره به ضعفهای آن است. آن را در برابر سنت خفیف میشمارند و به لیاقت سنت، باورهای سنتی و کارایی عناصر سنتی تاکید میورزند. در اینجا آنها را به 3 گروه تقسیم کردهایم :

1- الف – 1- : سنتیهای فقهی : مانند آیت ا... بروجردی، سیستانی و.... آنها بر این باورند که در برابر محصولات دنیای مدرن و مصائب آن باید راه را در پیگیری مسائل فقهی جست. سنتیهای فقهی اگرچه با بنیادگرایان دینی شباهتهایی دارند ولی در بکارگیری روشهای مدرن با آنها متفاوتاند. کانون توجهات ایشان دانشهای فقه و اصول میباشد و با امور اجتماعی و سیاسی چندان ارتباطی ندارند. در میان آثار سنتی-های فقهی اثر مرتبط با مقوله دین و مدرنیته به چشم نمیخورد چرا که آنها آنچنان در رسالات خویش غرق بودهاند که از آشنایی با علوم روز و مقتضیات زمان بازماندهاند. مخالفت سنتیهای فقهی فقط در حد راندن مدرنیته نیست بلکه گاها ً با فلسفه اسلامی و تفسیر قرآن نیز سر ناسازگاری مینهند. پایگاه اجتماعی ایشان را می‌توان در بازار و محافل بازاریهای متمکن ردیابی نمود. البته حضور این دسته پس از انقلاب اسلامی و نقدهایی که توسط روحانیت مبارز به ایشان وارد گردید در اجتماع به انزوا کشیده شد. اگرچه باید اشاره داشت که تا پیش از فوت آیت ا... بروجردی از اقتدار قابل توجهی برخوردار بودند.

2- 1- الف – 2- سنتیهای عرفانی : این گروه شامل آن دسته از دینداران دارای گرایش به عرفان اسلامی هستند که ضمن زیستن و برآمدن از دنیای فقه راه را در اشارات معنوی و عرفانی میجویند، مانند آیت ا... قاضی طباطبایی.

1- الف – 3 – سنتیهای حدیثی : مانند اخباریون و مکتب تفکیکیها، از جمله میرزا مهدی اصفهانی، شیخ مجتبی قزوینی و محمدرضا حکیمی. این‌ها چهرههایی هستند که در کتاب نماینده برجسته مکتب تفکیک یعنی محمدرضا حکیمی تحت عنوانی به همین نام معرفی شدهاند. مکتب تفکیک در واقع یک مکتب دینی است که در ناحیه جغرافیایی خراسان متمرکز شده است. این نام به آن خاطر به این مکتب اشاره دارد که خواستار تفکیک مکتب اهل بیت از فلسفه یونان و علوم مختلف است. مکتب تفکیک از جهاتی همانند سنتیهای فقهی عمل میکند چرا که نظر خوشی نسبت به فلسفه ندارد و حتی فلسفه اسلامی را هم طرد میکند. شدت این طرد گاهی آنچنان است که به نظر می‌رسد فیلسوفان مسلمان متهم به کفر میشوند. لذا رویکرد آن از آن جهت که عقل گرایی را محکوم میکند یاد آور رویکرد اهل حدیث یا اشاعره در تاریخ کلام اسلامی است. آثار محمدرضا حکیمی توسط انتشارات " دلیل ما " به چاپ رسیده است. او هیچگاه درباره مدرنیته آشکارا سخن نرانده است. غنیسازی فرهنگ سنتی اسلامی را بر مبارزات سیاسی مقدم میداند آنچنان که در رژیم پهلوی میدانست. و ضمن توجه ویژه بر موضوع عدالت در حال تدوین دایره المعارف الحیاه میباشد.


1- ب – سنتگرایان (traditionalists ) : سنتگرایان جدیترین گروه از زیر مجموعه سنتاندیشان میباشند. آنان علی رغم داشتن شباهتهایی با سنتی‌ها و بنیادگرایان، به جهت برخی تفاوتها از آن‌ها منفکند و حتی در سطح دنیا شناخته شده. از چهرههای جهانی آنها میتوان به آناندا کنتیش کومارا سوآمی ؛ دینشناس و هنرشناس سیلانی، رنه گنون؛ متفکر مسلمان، فریتیوف شوآن، مارتین لینگز و سید حسین نصر اشاره کرد. واژه کانونی اندیشه سنتگرایی "خرد جاوید eternal wisdom" میباشد.
خرد جاوید که مشخصاً متمایز از فلسفهها و علوم اجتماعی جدید است – و بلکه طرد کننده آن – خصلتی ازلی و ابدی دارد. سنتگرایان معتقدند این خرد جلوهای از حکمت الهی است که فارغ از عقل ناقص بشری است. این حکمت خود را در ادیان بزرگ و فرهنگهای اصیل و تعالیم انبیاء بروز داده است. در واقع آنها ادیان الهی را بروزها و نمودهای مختلف از حقیقتی واحد میدانند. لذا به نوعی کثرتگرایی دینی باورمند هستند که ایشان را از لایه‌های سنتی بخصوص لایه فقهی و حدیثی جدا مینماید. ضمن اینکه توجه جدی آن‌ها به مدرنیته و نقد آن، این جدایی را تشدید می‌کند.

سنتگرایان موضع خصمانهای در برابر عصر مدرن دارند و آن را دورهی هبوطی زندگی بشر میدانند که بشر در آن به واسطه انسانمداریاش از امر قدسی به خودمحوری نزول کرده است. در واقع حرف آنها این است که چرا باید به سمت مدرنیته برویم حال آنکه ضعف و خللی در سنت نیست. این نابهنگامی زمانی سنتگرایان با قدری تقلب نیز همراه است چرا که آن‌ها از وسایل مدرن برای ترویج مسائل پیشامدرن استفاده میکنند. حال آن که تجدد فقط بکارگیری تکنیک نیست بلکه تبعات معرفتشناسانه هم دارد.

با همه این تفاسیر اگرچه سخن ایشان از نظر معنوی دارای انسجام میباشد و چشماندازهای مستحکمی بنا میکند ولی از نظر سیاسی باید با نظر شک به آن نگریست. چرا که سنتگرایان همه جا هوادار سلطنتها یا قدرتهای سیاسی سنتی یا مقدس مآب بودهاند. یعنی بازگشت به نوعی پادشاهی قدسی. از این رو بسیاری را عقیده بر این است که اشاعه سنتگرایی در ایران در راستای تضعیف جریان روشنفکریدینی است!

اما شناخته‌شده‌ترین چهره این طرز اندیشه در ایران سید حسین نصر است که از وجهه جهانی نیز برخوردار می‌باشد و آثارش به زبان‌ها ی مختلف در جهان اسلام منتشر شده است. نصر در دیدگاه منفیاش از مدرنیته کوشش میکند آن را بعنوان یک ایدئولوژی مطرح کند و لذا از واژه مدرنیسم به جای مدرنیته استفاده میکند. به اعتقاد او عنصر ذاتی مدرنیسم، سکولاریسم و قداستزدایی است که عامل اصلی نابودی عناصر متعلق به جهان سنتی است. در ادامه این اندیشه وی باید گفت که موضع او در برابر روشنفکران مسلمان نیز انتقادی است. او نه تنها ارزشی برای احیای تفکر دینی در اسلام قائل نیست بلکه آن را در جهت تخریب قداست تفکر دینی میداند که گوهر آن است.کتاب "جوان مسلمان و دنیای متجدد" از آثار مشهور اوست که به منظور راهنمایی جوانان مهاجر به غرب – به ویژه مهاجران تحصیلی – نوشته شده است. از دیگر آثار او می‌توان به : "قلب اسلام»، "اسلام و تنگناهای دنیای متجدد»،"آرمانها و واقعیت‌های اسلام» اشاره داشت. «جست و جوی امر قدسی" نیز عنوان کتابی است شامل گفتگوی رامین جهانبگلو با نصر، که مدخل خوبی برای آشنایی با اندیشههای اوست.

از آثار دیگر متفکران این گروه میتوان به موارد زیر اشاره داشت :

"بحران دنیای متجدد» از رنه گنون، "سیطره کمیت و علائم آخرالزمان" از رنه گنون، "اسلام و حکمت خالده" از شوآن،"حکمت و هنر معنوی" حاوی مجموعه مقالاتی، تالیف و ترجمه غلامرضا اعوانی.

در پایان این بخش ذکر این نکته لازم میآید که دکتر نصر که به دلیل روابط خوب با دربار پهلوی مدتها مورد غضب دولتمردان پس از انقلاب بود در سال‌های اخیر در انتشار آثارش از حمایت ایشان برخوردار شده است : به دلیل وجوه مشترکی مانند احیای گذشته غنی فرهنگ اسلامی، مقابله با غرب و نقد و نفی آرای روشنفکری دینی. در این بین حتی شاهد آن بودهایم که یکی از شاگردان او بر کرسی ریاست مجلس شورای اسلامی هفتم تکیه داشته است، که خود مؤید مشترکات آنهاست.

2- بنیادگرایان ( fundamentalists ) : ذات بنیادگرایی همان زیست دنیای باستانی – اسطورهای است که میکوشد با رویکردی سیاسی بازسازیاش کند. بنیادگرایان بر این باورند که برای احیای دین در عصر مدرن و مقابله با مدرنیته بایستی قدرت سیاسی – اجتماعی را به دست گیرند. در اینجاست که از گروه سنتاندیشان فاصله میگیرند. هرچند که در نوع نگاه انتقادی به مدرنیته به آنها نزدیک هستند. به عقیده بسیاری، بنیادگرایی از دل مدرنیته در آمده است لذا میتوان گفت تاریخ بنیادگرایی در ایران به قدمت حضور مدرنیته در این سرزمین است. بنیادگرایان از جهت فهم دین، بر سطحیترین لایه آن تاکید دارند یعنی با تقسیم دین به سه جزء احساسات، اعمال و اعتقادات آن‌ها به بیرونی-ترین سطح این اجزاء توجه میکنند. مثلا ً احساسات مذهبی برای آنها نه مترادف تجربههای معنوی بلکه به معنای شور گرفتن در مجالس عزاداری و اعیاد مذهبی است.

بنیادگرایان از لحاظ شیوه عمل و ابزار برخورد کمتر به اندیشیدن میپردازند و در صورتیکه هسته سخت ذهنیتشان را در خطر ببینند کاربرد ابزارهای قهرآمیز و اسلحه را روا میدارند. ترور احمد کسروی توسط گروه فدائیان اسلام از نخستین مثالهای اعمال بنیادگرایانه در ایران برای دفاع از دین در برابر دنیای معاصر بوده است. البته قبل از آن مواجهه خصمانه با میرزا حسنرشدیه را نیز در تاریخمان داریم. و اخیرا ً نیز حملات ایشان به جلسات بحث نوگرایان دینی و برخوردهای سیاسی با نواندیشان ملی– مذهبی را شاهد بودهایم.

در فلسفه فکری بنیادگرایان، کثرتگرایی دینی اندیشهای منحرف و منفور است. آن‌ها تنها یک دین حق و تنها یک قرائت از آن را قابل پذیرش می‌دانند که همان قرائت رسمی – سنتی روحانیت رسمی است. بنیادگرایان در سال‌های گذشته توسط دو جریان روحانیت سنتی و روشنفکران هویت اندیش تغذیه شده‌اند. روشنفکران هویت اندیش که متأثر از آرای فلاسفهای نظیر مارتین هایدگر، عصر حاضر را دوران جهالت بشر میدانند بصورت غیرمستقیم و با طرح موانع منفی در مقابل مدرنیته، در تبیین یک جهان بینی بنیادگرایان را یاری نمودهاند. روحانیت سنتی نیز هرگاه ساختار اسلام را در خطر میدیده با تکفیر نواندیشان مجوز برخورد خشونتآمیز با آنها را برای بنیادگرایان صادر کرده است.

علی ایّحال در سال‌های اخیر بنیادگرایان در ایران بصورت متشکل تر حضور یافته‌اند. آیت ا... مصباح یزدی که تا پیش از انقلاب موضعی همانند روحانیت سنتی داشت اکنون به چنین مواضعی روی آورده است. آنچنان که می‌توان ایشان را سرشناسترین چهره این جریان دانست. آیت ا... مصباح یزدی به سبب آثار قابل ملاحظهاش در زمینه فلسفه و فیلسوفان اسلامی مانند مرحوم محمد حسین طباطبایی نزد هوادارانش عنوان "فیلسوف" گرفته و حتی جانشین سزاوار آیت ا... مطهری نامیده می‌شود. اما آنچه ایشان را به بنیادگرایی نزدیک می‌نماید آثاری همانند "پرسشها و پاسخ‌ها" و "نظریه سیاسی اسلام" است. که اولی مجموعه 4 جزوه در تبیین ولایت فقیه و دومی سخنان ایشان پیش ازخطبههای نمازجمعه راجع به همین موضوع است که البته شدیدا ً مورد انتقاد نواندیشان میباشد. آیت ا...مصباح یزدی که در پژوهشگاه امام خمینی به همراه شاگردانش فعالیت دارد عامل پیوند دهنده بنیادگرایان با فقه سنتی است.

در هر صورت باید گفت که بنیادگرایی دینی متهم به آن است که با توسل به زشت ترین و خطرناک ترین اندیشههای عصر مدرن مجوزی ناموجه برای اعمال خشونت صادر می‌کند.

۳. نواندیشان : نواندیشی به جریان گستردهای گفته میشود که درجایگاه حداقل تا حداکثر نقد نسبت به سنت قرار میگیرد. نواندیشان در پی آن هستند که نه فقط کاربرد ابزارهای مدرن بلکه عقلانیت و شیوههای درک مدرن را در ساختار زندگی امروز بگنجاند. در این راستا از قلم نقد حداقلی نسبت به متن سنت گرفته تا نگاه نقادانه حداکثری به آن جای میگیرند که در این فاصلهی کف تا سقف، دسته بندیهای گوناگون دارند.

صاحبان نقد حداکثری سنت که وجهه مهم آن مقوله دین است، به عنوان روشنفکران‌ غیردینی شناخته می‌شوند. و دیگر گروه‌های نواندیش به تناسب نقد حداقلی به سنت، نواندیشان فقهی و به تناسب نگاه نقادانه به هر دو مقوله سنت و مدرنیته روشنفکراندینی نام گرفته‌اند.

۳. الف – نواندیشان غیردینی : تا پیش از ورود نشانه‌ها و دستاوردهای مدرنیته به ایران، هر آنچه را که از درخواست تحول و پیشرفت و اصلاح و نوسازی امور ی

تاریخ انتشار: ۲۸ / آبان / ۱۳۸۹

منبع: وبلاگ علی رهنما - سایت جرس
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(31_07_2010 . 20:53)azadah نوشته است:

شما خود فعال مايشاع هستيد. خودتان بنويسيد و بخوانيد. بنويسيد براي دل خودتان. نظر مخالف را هم تحمل نكنيد. حذف كنيد. اين بهتر است. چرا كه نوشته‌هاي دكتر شريعتي در اين روزگار ديگرخريداري ندارد. تصورات ذهني او اشتباه از آب درآمد. شايد اگر خودش امروز بود، چيز ديگري مي‌گفت، و سرش را هم برباد مي داد . در كارتان موفق باشيد.

ویرایش : یک بار / شروین

والا بنده که کتاب های ایشان را خواندم متوجه این موضوع شدم که بسیاری از سخنان ایشان به وقوع پیوسته و احساس هم می کنم برای رها شدن از وضعیت ناهنجار کنونی بهترین راه رفتن به سمت آثار شریعتی است .

پانوشت : لطفا کتاب هایی که از شریعتی خواندید را نام ببرید !

نویسنده : کامیار بهرنگ

موضوع : ـــــ




تاریخ انتشار : ۱۰ / دی / ۱۳۸۹

منبع : سایت جرس
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

نویسنده : سروش دباغ

موضوع : درباره‌ی اصطلاح روشنفکری دینی




پا‌نوشت :

* Normative

** Conceptual analysis

*** SociallyـConstructed Concepts

**** Autonomy


تاریخ انتشار : ۰۰ / اسفند / ۱۳۸۹

منبع : سایت دکتر سروش
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

نویسنده : سروش دباغ

موضوع : ـــــ




تاریخ انتشار : ۰۰ / آذر / ۱۳۸۹

منبع : سایت دکتر سروش
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ